Truyền thông chưa được hoạt động như một quyền lực thứ tư như người ta vẫn ảo tưởng

Photo: Halina

 

Gửi bạn X.H, P.T, T.H và các bẹn, à nhầm, các bạn.

Tôi không phải người bảo thủ như kiểu các cán bộ đoàn kém trí tuệ. Nhưng có một thứ tôi luôn kiên định, ấy là kiên định nghi ngờ.

Thời cuộc đang đến hồi mạt vận, mọi thứ đang bắt đầu trở nên rối ren và ngày càng khó kiểm soát. Nhà quản lý có lẽ bây giờ đang phải đau đầu với các vấn đề vĩ mô, nhưng tiêu cực mang tính hệ thống mà không thể một cuộc vận động, một nghị quyết mà có thể giải quyết được ngay.

Nhưng có một giải pháp còn hay hơn nghị quyết, đó là truyền thông gây mê.

Năm 2008, giữa biến cố sập nhịp dẫn cầu Cần Thơ gây tử nạn cho mấy chục con người thì đùng đùng xuất hiện scandal của Hoàng Thùy Linh. Mọi trang báo khi ấy đang lúc đổ dồn về việc quy trách nhiệm về phía nhà thầu Nhật Bản thì lại quay ra phân tích clip sex của cô diễn viên trẻ này.

Trên một tờ báo lớn nhất nước, khi ấy đăng một cái tin nhỏ, viết về chuyện hình ảnh một nữ y tá người Nhật Bản cúi đầu xuống rất thấp khi biết bệnh nhân là người Việt Nam. Giữa lúc công phẫn về sự vô trách nhiệm của nhà thầu Nhật Bản đang như ngọn lựa bùng bùng giữa xã hội, một cử chỉ cúi đầu như vậy bỗng chốc làm ấm lòng bất kỳ ai đọc mẩu tin đó.

Tôi nghĩ, có thể chẳng có cô y tá nào cả với cái cúi đầu nào như thế cả. Chỉ là một thủ thuật PR chính trị. Người ta sau khi được chích thuốc mê, bèn dành năng lượng để nghiên cứu tiếp việc truyền thông đánh phá vấn đề Hoàng Thùy Linh cởi quần.

Năm 2011, cơn sóng thần đổ ập vào Nhật Bản gây ra cái chết đau thương cho hàng trăm người Nhật, với thiệt hại tính bằng ngàn tỷ đô la. Giữa lúc ấy, một loạt báo chí Việt Nam cùng đăng một bài viết giống nhau của một tác giả có tên là “H.M.T” (tôi tự viết tắt tên nhân vật này), tự nhận là một cảnh sát Nhật gốc Việt.

Nội dung bài báo sau khi miêu tả sự tang thương, ông tác giả này còn thêm vào chi tiết về một cậu bé 9 tuổi, cậu bé này sau khi nhận được một cái bánh cứu đói, đã bỏ nó vào thùng quà rồi đứng ra phía sau cùng của đoàn người bị nạn để chờ phát quà như mọi người lớn khác, dù cậu đang rất đói. Cậu cho rằng mình không thể được ưu ái vì là trẻ con, cậu muốn được đói một cách công bằng.

Bài báo đó cực kỳ xúc động. Và kết luận đại loại rằng, một dân tộc với những cháu bé 9 tuổi như thế thì chắc chắn phải là một dân tộc vĩ đại.

Một nữ phóng viên là bạn của tôi ngay lập tức được cử đi Nhật Bản. Cô tìm kiếm anh cảnh sát người Nhật gốc Việt tên H.M.T kia thì thấy rắng không thể nào có một anh cảnh sát như thế. Bằng những gì nhìn thấy tận mắt và những bằng chứng rất xác đáng, cô đã cho người ta thấy rằng người Nhật không có ai đến nỗi bị đói sau thảm họa đó và cậu bé 9 tuổi kia chỉ là một Lê Văn Tám của Nhật Bản.

Ngay sau khi bạn tôi trở về và mọi thứ được phơi bày ra, tôi đã phải nghi ngờ rằng đã có một liều thuốc gây mê nào đó được chích vào Việt Nam từ Nhật Bản. Lợi dụng giữa lúc cơn đau đớn ấy, người Nhật dùng truyền thông để chứng tỏ cho Việt Nam thấy rằng họ là một đất nước hùng mạnh và tự cường. Chỉ bằng một bài báo đó thôi, một sự tin tưởng đó thôi, những lợi ích kinh tế kéo theo chắc chắn sẽ không hề nhỏ.

Có thể với việc đăng tải câu chuyện của cậu bé 9 tuổi đó, một loạt báo chí Việt Nam đã ăn thịt lừa. Nhưng với một loạt nhân vật được truyền thông đánh bóng vô lý trong nhiều năm gần đây, đến khi sự thật bẽ bàng được phơi bày, người ta không thể tìm kiếm trong truyền thông lòng tin được nữa.

Tôi có thể kể thêm ra đây 2 trường hợp: Một là năm 2011, VTV với chuyện “cô Lượm” ở Thừa Thiên – Huế, trong chương trình Người xây tổ ấm. Chỉ bằng việc nghe một câu chuyện từ bệnh viên, cô đã bịa ra một bi kịch của cuộc đời mình. Khi phóng viên VTV về quay phim, cô còn nhờ người đóng giả người thân để lừa dối VTV. Chương trình của cô được phát sóng trên VTV, cả nước xem và xúc động. Kỳ thực là họ bị lừa.

Hai là câu chuyện năm 2006, một người đàn ông ngư dân ở Quảng Nam với 13 ngày lênh đênh trên biển sau cơn bão dữ Chanchu. Một cơn bão đã cướp đi sinh mạng của hàng chục ngư dân Việt Nam. Khi biết người đàn ông này trở về, hàng chục tờ báo đã nhảy vào cắn xé, tâng ông lên như một anh hùng. Câu chuyện được ông kể ra trên báo đã nuôi hy vọng cho hàng chục gia đình ngư dân gặp nạn. Kết quả thực ra là do ông này bịa chuyện, ngày các bạn thuyền của ông lên tàu ra khơi, ông đã trốn vào miền nam cở cùng vợ bé.

Một hệ thống truyền thông chưa đủ tin cậy và dễ dàng bị gây mê. Vậy nên, dù có là một người viết báo, tôi cũng chỉ dám khuyên bạn hãy chỉ tìm kiếm trên truyền thông những thông tin chứ đừng tìm kiếm lòng tin.

Tính nghi ngờ cố hữu đã khiến tôi liên tục phải đặt câu hỏi “tại sao”. Trước hàng ngàn vấn đề xã hội đang rất phức tạp như hiện nay thì tại sao lại đùng đùng xuất hiện một văn bản cộng điểm thi đại học cho bà mẹ VNAH, một văn bản vi hiến bắt người ta khi quay phim chụp ảnh CSGT thì phải xin phép… Hay giữa lúc báo chí còn đủ thứ việc phải làm (ví như làm rõ vụ công an bắn nhau ở Đồng Nai) thì lại đổ xô vào một anh học thức đầy mình đang khiếu nại cuốn sách của một cô nhóc con đi du lịch bụi?

Đó là sự thật xã hội hay chỉ là những liều thuốc đang gây mê, để xã hội quên đi những sự thật đang diễn ra ngoài kia?

Bạn của tôi mỗi khi đọc báo, xin đừng nghĩ rằng thứ bạn đang được cung cấp là sự thật. Có một bộ máy khổng lồ đang được trả lương để đứng đằng sau truyền thông, để điều khiển bộ não của bạn đi theo ý của họ.

Thứ bạn cầm nắm trong tay chưa chắc đã là thứ bạn có. Người ta nhìn một mảnh giấy nửa đen nửa trắng thì hoặc là bạn chỉ thấy nó đen, hoặc chỉ thấy nó trắng. Người ta đều đúng. Chỉ có những người đúng hơn khi biết lật mảnh giấy ấy đó lên để xem mặt sau, mà người có thể lật mặt sau lên cần phải có đến sự hoài nghi và tưởng tượng.

Đừng tin vào các khẩu hiệu, mỹ từ mà truyền thông đang cố làm bạn tin. Hoài nghi không bao giờ là thừa. Tính dân chủ ở nơi chúng ta đang sống đây chưa cho phép truyền thông được hoạt động như một quyền lực thứ tư như người ta vẫn ảo tưởng. Chuyện dân chủ ở đây chỉ có thể nói rằng: “Bạn là dân, họ là chủ”.

Với tính dân chủ như thế, bạn hãy là một người thẩm định, chứ đừng bao giờ đi vào những lề lối mà truyền thông đã kẻ sẵn cho bạn.

Như cái vạch chỉ đường cho khách bộ hành bạn vẫn thấy hằng ngày đó thôi. Ở một đất nước khác có thể nó là nơi để bạn qua đường an toàn nhất; nhưng mà ở nơi mà bạn đang sống đây, nó là cái bẫy để khi bạn thong thả đi qua, sẽ có một đoàn xe máy ầm ầm kéo đến để kẹt gãy chân bạn đấy.

Sinh Lão Tà