Có một nghịch lý đang ăn mòn từ bên trong cấu trúc gia đình hiện đại, một nghịch lý mà xã hội cố tình làm ngơ, như thể chỉ cần không nói ra thì nó sẽ tự tan biến. Đó là: Phụ nữ ngày nay có thể điều hành một phòng ban, dẫn dắt dự án xuyên quốc gia, chịu áp lực từ cấp trên, đối tác, thị trường, nhưng lại không thể chịu trách nhiệm trước bữa cơm nguội, trước đứa con khóc đêm, trước người chồng câm lặng trong phòng khách. Không phải vì họ không thể, mà vì họ KHÔNG MUỐN. Và điều đó không phải do bản chất, mà do sự thiếu trưởng thành nội tâm, một thứ thiếu hụt không thể bù đắp bằng bằng cấp, thu nhập, hay danh hiệu.
Họ gánh vác trách nhiệm nơi công sở như một gánh nặng được trả tiền. Mỗi deadline, mỗi báo cáo, mỗi cuộc họp căng thẳng, tất cả đều nằm trong hệ thống cưỡng chế: nếu không làm, sẽ bị phạt; nếu làm tốt, sẽ được thưởng. Đó là trật tự của thế giới bên ngoài, nơi luật nhân quả được mã hóa bằng hợp đồng, lương bổng, và thăng tiến. Nhưng gia đình thì không có hợp đồng. Không có KPI. Không có bonus cuối năm. Gia đình là không gian của sự tự nguyện, nơi trách nhiệm không được ép buộc, mà phải tự khởi. Và chính tại điểm này, nhiều phụ nữ hiện đại, dù thành công rực rỡ ngoài xã hội, bỗng nhiên sụp đổ. Họ không sụp đổ vì kiệt sức, mà vì không có động lực nội tại để duy trì trật tự nơi không ai nhìn thấy. Họ chỉ hành động khi có ánh đèn, và khi ánh đèn tắt, họ trở về trạng thái mặc định: đòi hỏi, phàn nàn, đổ lỗi.
Đó là bản chất của TRÁCH NHIỆM CHỌN LỌC, một cơ chế tâm lý tinh vi nhưng độc hại. Con người ngày càng chỉ gánh vác khi có lợi ích rõ ràng: địa vị, sự công nhận, cảm giác kiểm soát. Họ không chịu trách nhiệm vì đó là điều đúng, mà chỉ khi điều đó mang lại giá trị cá nhân. Và gia đình, đáng tiếc, thường không nằm trong danh mục đó. Vì gia đình không cho điểm số. Không có like. Không có lời khen từ đồng nghiệp. Gia đình là nơi hy sinh diễn ra âm thầm, nơi công lao không được ghi nhận, nơi sai lầm bị nhớ mãi còn thành quả thì bị coi là đương nhiên. Vì thế, nó trở thành nơi bị thoái thác nhiều nhất, không phải vì họ không yêu, mà vì cái tôi của họ chưa trưởng thành đến mức có thể cho đi mà không đòi lại.
Kết hôn không phải là quyền, và cũng không phải là giải thưởng cho sự độc lập tài chính. Kết hôn yêu cầu năng lực, một năng lực đòi hỏi sự chín muồi về cảm xúc, kỷ luật nội tâm, và khả năng chịu đựng sự bất toàn, của người khác, và quan trọng hơn, của chính mình. Nhưng phần lớn phụ nữ hiện đại, dù có thể tự lo cho bản thân, vẫn chưa làm chủ được cảm xúc của mình. Họ đồng nhất bản thân với tâm trí, với những suy nghĩ, cảm giác, ký ức, và khi cảm xúc nổi dậy, họ không quản lý, mà phản ứng. Họ không hỏi: “Điều này có thật không?” mà chỉ hỏi “Tôi có cảm thấy tổn thương không?” Và khi câu trả lời là có, thì mọi hành vi đều được biện minh. “Tôi tức giận nên tôi bỏ đi.” “Tôi buồn nên tôi không nấu cơm.” “Tôi mệt nên con phải tự lo.” Cảm xúc không còn là kinh nghiệm, nó trở thành mệnh lệnh. Và khi cảm xúc trở thành chân lý tối thượng, thì trách nhiệm không còn chỗ đứng.
Một cái tôi như vậy, không biết quy phục, sẽ luôn chống lại trật tự. Bởi trật tự đòi hỏi giới hạn, và giới hạn làm nó cảm thấy bị bóp nghẹt. Nó chống lại vai trò người vợ, vì vai trò đó không cho phép nó nổi loạn. Nó chống lại cấu trúc gia đình, vì cấu trúc đó không đặt nó làm trung tâm. Nó chống lại mọi hình thức kỷ luật vô hình, như việc dậy sớm nấu ăn, dọn dẹp sau khi cãi nhau, hay im lặng để giữ hòa khí, vì những điều đó không mang lại sự công nhận tức thì. Nó chỉ chấp nhận trật tự khi trật tự đó phục vụ nó. Khi trật tự đòi hỏi nó phục vụ, thì nó nổi loạn, dưới dạng im lặng, lạnh lùng, hoặc đổ lỗi. Và nó gọi đó là “sự thật”, là “giọng nói nội tâm”, là “tự do cá nhân”.
Hệ quả là điều tất yếu, không phải tai nạn, mà là quả chín từ hạt giống đã gieo. Một người chưa trưởng thành bước vào hôn nhân sẽ tự hủy hoại bản thân bằng bất ổn cảm xúc kéo dài, không phải vì cuộc sống quá tệ, mà vì cô ta không có công cụ để chuyển hóa khổ đau. Cô ta sẽ tiêu hao sinh lực của người chồng, không bằng hành động, mà bằng sự thiếu vắng: thiếu sự ấm áp, thiếu sự ổn định, thiếu sự đồng hành. Người chồng không cần một đối tác thành công, anh ta cần một người ổn định. Nhưng anh ta nhận được một người luôn đòi hỏi anh phải thay đổi, trong khi cô từ chối nhìn lại chính mình. Và đứa trẻ, đứa trẻ lớn lên trong môi trường đó, sẽ học được rằng: cảm xúc là vua, trách nhiệm là lựa chọn, và gia đình là nơi để đòi hỏi, không phải để phục vụ.
Hôn nhân không sụp đổ vì thiếu tiền. Cũng không sụp đổ vì ngoại tình hay bất đồng quan điểm. Hôn nhân sụp đổ vì sự thiếu trưởng thành. Vì một bên, hoặc cả hai, bước vào với cái tôi non nớt, ảo tưởng rằng hôn nhân sẽ chữa lành mình. Nhưng hôn nhân không phải liệu pháp. Gia đình không phải sân khấu để biểu diễn nỗi đau. Và tình yêu không phải là cảm xúc, nó là hành động, là lựa chọn, là sự kiên trì trong vô hình. Khi trách nhiệm bị từ chối, tình yêu không thể tồn tại. Nó chỉ còn là hợp đồng cảm xúc, tạm thời, dễ vỡ, và đầy điều kiện.
Và xã hội vẫn im lặng. Vẫn cổ vũ việc “tìm bản thân”, “sống thật với cảm xúc”, “đặt bản thân lên hàng đầu”, như thể gia đình là nơi để thực hiện “self-actualization”, chứ không phải nơi để vượt qua cái tôi. Nhưng gia đình không thể vận hành bằng cảm xúc vô kỷ luật. Nó cần trật tự. Cần trách nhiệm. Cần sự quy phục của cả hai, không phải trước một người đàn ông, mà trước trật tự thường hằng bất biến. Và khi ai đó chưa đủ trưởng thành để làm điều đó, thì việc bước vào hôn nhân không phải là dũng cảm, đó là liều lĩnh. Là ích kỷ. Là đặt hạnh phúc của người khác lên bàn cân với sự tự do cá nhân của mình.
Sự thật này không dễ nghe. Nhưng im lặng trước nó mới là tàn nhẫn. Không phải mọi phụ nữ đều như vậy, có những người phụ nữ thực sự trưởng thành, kiên cường, biết hy sinh, biết chịu trách nhiệm. Nhưng xã hội đang bình thường hóa việc bước vào hôn nhân mà không cần trưởng thành. Đang cho phép cảm xúc được thần thánh hóa, đang coi việc “được thấu hiểu” là quyền, trong khi từ chối nghĩa vụ tự soi xét. Và hậu quả là hàng triệu gia đình rỗng ruột, đầy tiếng nói nhưng thiếu hành động, đầy cảm xúc nhưng thiếu trật tự, đầy mong đợi nhưng thiếu trách nhiệm.
Hôn nhân không phải nơi để lớn lên. Nó là nơi dành cho những người đã lớn. Gia đình không thể là nơi chữa lành cái tôi, vì cái tôi chưa lành sẽ phá hủy mọi thứ xung quanh để tự cứu lấy mình. Chỉ người đã trưởng thành mới có thể bước vào hôn nhân mà không biến nó thành chiến trường. Chỉ người biết quy phục mới có thể yêu thương mà không đòi hỏi. Và chỉ người làm chủ được bản thân mới có thể gánh vác một gia đình, không phải bằng sức mạnh, mà bằng sự im lặng, kiên định, và trách nhiệm không cần được nhìn thấy.
