*Photo: soulaaurelien
Cũng đã rất lâu rồi, bản thân mình ít viết gì, thậm chí là về những vụ việc đình đám. Mặc dù ngày ngày vẫn đọc tin và lọc tin, nhưng hầu như mình đều chọn hướng là im lặng đối với tất cả. Nhưng sau hai vụ việc vừa rồi, có những thứ khi mình nhìn thấy, và cảm thấy nó rất gần kề rồi nên mới viết ra những dòng này.
Trước hết, có lẽ có người sẽ thắc mắc về cái tiêu đề bài viết, thì mình xin nói trước là bài viết này không phải là nơi để thóa mạ hay chỉ ra cái lỗi lầm của từng ấy con người đã mắc lỗi, mình nghĩ là họ đã có quá nhiều “tòa án lương tâm” để tự phán xét chính bản thân họ rồi.
Vì vậy bài viết này mình sẽ phân tích ở một khía cạnh khác, theo một hướng nhìn mà mình ít thấy truyền thông trong nước chú ý đến.
Theo như thông tin hiện tại mình cập nhật được thì ở cả hai vụ việc: Bảo mẫu bạo hành trẻ em và người dân hôi bia ở Đồng Nai, các đài truyền hình quốc tế như Nga, Nhật đều đưa tin. Điều này gây nên một làn sóng trong toàn dư luận cả thế giới về những vụ việc trên, chứ không trong tiểu phạm vi là Việt Nam nhỏ bé nữa? Vậy bạn có bao giờ từng nghĩ là người nước ngoài nghe tin về những điều trên, họ sẽ coi thường người Việt mình như thế nào không?
Ở vụ hôi bia, người ngoài sẽ càng có cơ sở khẳng định thói ăn cắp vặt của người Việt, đã ăn sâu vào máu và là bản chất của một nhóm người Việt. Còn với vụ bạo hành trẻ em, người Mỹ sẽ nghĩ gì? Ừ chúng mày cứ bảo là chúng tao cho sử dụng súng là vô nhân đạo với nguy hiểm, đấy, chúng mày xem lại người của chúng mày đi,đánh đập người khác cũng có tàn nhẫn kém gì chúng tao đâu? Vậy là hai hành vi này vô hình trung đã hình thành trong tâm thức của người nước ngoài về một người Việt Nam xấu xí.
Ở cả hai vụ việc đều không phải là những vụ giết người hoặc vụ án gì quá rung rợn, giá trị thiệt hại ở cả hai vụ việc đều là nhỏ nhoi so với những vụ giết người nổ súng hàng loạt ở trường tiểu học của Mỹ, hay những vụ án rơi máy bay, thiệt hại không những cả về người và của. Những vụ có tính chất nghiêm trọng như vậy thì truyền thông các nước đều đưa tin, mình thấy không có gì lạ. Nhưng hai vụ này, so về mức độ nghiêm trọng thì chưa đạt đến độ phải đưa tin trên bản tin của đài truyền hình các nước lớn kể trên. Vậy đâu là nguyên nhân cho việc hai sự việc này trở nên như vậy?
Trước hết, mình thấy nên khởi nguồn từ hình thức hai vụ việc này được phát tán. Cả hai vụ việc đều thông qua một hình thức chung là từ một đoạn video clip trên mạng. Ở cả hai vụ việc, sau khi clip được tung lên mạng thì lập tức đạt tốc độ sao chép một cách kinh hoàng. Đối tượng share và chia sẻ những clip này là những ai? Lại chính là người Việt chứ ai? Chính xác hơn là những người Việt là cư dân mạng. Kèm theo clip là những dòng bày tỏ cảm xúc, phần lớn đều là bức xúc, phẫn uất trước hành vi của những con người trong clip. Vậy là quân cờ domino đầu tiên đổ dẫn tới loạt đổ dây chuyền, cứ như một lò phản ứng hạt nhân được kích hoạt, mọi hạt electron Hidro đều chuyển động quanh notron với một vận tốc như có người đuổi theo sau, người người share, nhà nhà like.
Tiếp theo là gì, truyền thông (báo chí, chủ yếu là báo mạng) nhận thấy miếng mồi ngon về traffic truy cập, liên tục đưa tin về vụ việc, với rất nhiều bài báo về vụ việc, lặp đi lặp lại. Đầu tiên là vụ việc hôi bia, phao tin về việc tài xế phải trả tiền phạt, rồi tiếp theo là một series loạt bài về hoàn cảnh túng quẫn của bác tài xế sau khi xảy ra vụ việc. Rồi tiếp tục dùng dư luận tạo sức ép để thổi bùng sự quan tâm của dư luận, dẫn tới việc có những nhà hảo tâm đóng góp giúp bác tài xế. Chơi chán bác tài xế, giới truyền thông chuyển sang tung tin đồn thổi về việc chính hãng bia đã dàn dựng nên vụ việc này.
Mình thì mình chỉ nghĩ, sau tất cả thì truyền thông vẫn được lợi nhất vì ngay khi có tin về hãng bia thêu dệt nên vụ việc thì ngay lập tức, đã xuất hiện bài viết đính chính từ hãng bia. Liệu nếu không chi ra một khoản nào đó thì hãng bia có tiếp tục an toàn cho đến khi cơ quan điều tra có kết luận chính thức về vụ việc không?
Đến lúc có kết luận điều tra, hai năm rõ mười rồi thì nghe có vẻ như chả còn cái gì để khai thác nữa. Đúng lúc đó thì lại có tin là người quyên góp hiến tặng đến đòi lại tiền. Liệu có gì mà trùng hợp nhiều đến thế không? Cứ cho là từ vụ hôi bia suy ra thói ăn cắp vặt của một bộ phận người Việt. Thì việc truyền thông đẩy con thuyền đi quá xa, dẫn tới một loạt phản ứng và những vụ việc sau đó? Ai được lợi, ai bị hại, hi vọng là tất cả đều đã thấy rõ.
Trường hợp tương tự với vụ việc của nhà trẻ Đông Phương, xuất hiện dưới dạng một clip do Tuổi trẻ đăng. Sau đó là dư luận lên tiếng, những bài báo về gia đình của các bảo mẫu, những tin tức như facebook cá nhân của họ bị rò rỉ, lan truyền. Sự vụ tuần hoàn.
Như vậy, sau cả hai vụ việc, ta đều có thể nhận thấy chính người Việt, cư dân mạng và truyền thông đã tự tạo nên một sợi dây kết nối, và mỗi người đều tưới xăng vào mình rồi tự cháy lúc nào không hay. Điều này dẫn tới sự chú ý của dư luận quốc tế vào Việt Nam. Việc lên án hành động là rất đúng, nhưng với những việc như vậy đều đã có cơ quan chức năng vào cuộc, vậy thì còn bàn tán, còn viral như vậy để làm gì? Và truyền thông (báo mạng) đã thực sự làm “tốt” vai trò của họ khi dùng dư luận như một con át chủ bài để kiếm thêm công ăn việc làm cho chính bản thân họ.
Kết lại bài viết này, tất cả những điều mình muốn nói, gói gọn trong một điều là: Không phải chỉ có những con người trong clip mới xấu xí, mà chính chúng ta cũng nên tự nhìn nhận lại mình. Liệu có phải chính chúng ta đang đào những nấm mồ mang tên mình không? Câu hỏi này hẳn các bạn cũng tự có trong lòng! Còn đối với người cầm bút, mình có mong muốn tột bực sao cho hãy viết không chỉ để phản ánh cuộc sống, mà còn là đem lại bài học cho mọi người. Nhưng có lẽ phải rất lâu nữa, khi mà báo chí có tự do, thì có lẽ điều tốt đẹp này mới có thể xảy ra!
Thu Li
