Bố già – Tượng đài huyền thoại về mafia trong văn chương thế giới

“Người ta sinh ra đâu đã là vĩ nhân ngay – vĩ nhân là do rèn luyện mà thành.”

Tiểu thuyết Bố già quả thực đã để lại trong tôi một dấu ấn sâu đậm, được tích lũy ngay từ khi mở trang đầu tiên cho tới khi gấp cuốn sách lại. Theo góc nhìn cá nhân, điều đáng giá bậc nhất của cuốn tiểu thuyết này là khả năng xây dựng hình tượng nhân vật vô cùng sắc nét và tinh tế. Tất cả những con người xuất hiện trong đó không hề lẫn lộn với nhau, không có ai là mờ nhạt dù chỉ xuất hiện trong một đôi cảnh. Họ đều được khắc họa bởi những đặc trưng tính cách riêng biệt và được móc nối vào chuỗi sự kiện một cách chỉn chu, khéo léo, nếu như không nói là hoàn hảo.

Người đặc biệt nhất trong số đó, theo tôi, chính là ông trùm Vito Corleone – một tượng đài sừng sững không chỉ trong thế giới ngầm mà trong cả nền văn chương thế giới. Hình ảnh của ngài Vito được gây dựng nên từ rất nhiều nguồn phản ánh: Vợ con, bè bạn, người chịu ơn, kẻ thù, và từ chính ông ta nữa.

“Xin anh em nhớ kỹ, tôi không rắp ranh, không mưu mô gì hết. Chẳng qua tôi chỉ cẩn trọng mà thôi, trên đời không có gì tôi ghét bằng bừa bãi, cẩu thả. Đàn bà, trẻ con làm bừa làm ẩu còn có thể tha thứ được, chứ đàn ông thì cấm chỉ.”

Theo những quan sát thu thập được từ tác phẩm, tôi có thể phác họa sơ bộ đặc điểm của ông Trùm Vito Corleone là một người sống có đạo lý, coi trọng gia đình và trân quý những người bạn. Ông sử dụng tiền bạc, quyền lực và các mối quan hệ như những phương tiện để thực hiện lý tưởng của mình, chứ không phải làm mọi việc để có được ba thứ trên (điều mà các phe cánh mafia khác hướng tới.) Thận trọng, điềm tĩnh, kỷ luật, tinh anh, quyết đoán và tầm nhìn vượt trội là những dấu hiệu nhận biết ông Trùm Vito Corleone. Đối với ông, sự bộc phát, giận dữ và đàn điếm là những thứ tai hại và ngu xuẩn nhất một người đàn ông có thể mắc vào.

Ở trong chuyện làm ăn, một bước đi tùy tiện/ngẫu hứng cũng đủ làm sập cơ đồ, một lần phát hỏa là cũng thừa cơ đi chầu tiên tổ. Còn khi đã để sự phóng đãng dâm ô làm mờ con mắt thì hắn ta hoặc là trở nên cẩu thả, hoặc là dễ nổi cơn tam bành.

Nhắc đến ông trùm Vito, người ta sẽ nhớ ngay đến câu nói đã đi vào huyền thoại, chứng minh tài trí và sức mạnh quyền lực to lớn của ông:

“Ta sẽ đưa ra một đề nghị mà hắn không thể chối từ.” (I’m gonna make him an offer he can’t refuse.)

Nội dung tiểu thuyết Bố già chủ yếu mô tả sự phát triển (thành – bại) của “vương quốc” nhà Corleone (giữa mối tương quan với các đối thủ) trong thế giới ngầm – nơi lưu trú của các địa hạt kinh doanh dầu, ma túy, khách sạn, sòng bạc, mại dâm, đề đóm, cho vay nặng lãi, bất động sản, v.v… Chúng diễn ra song song với bất kỳ hoạt động nào khác trên đời (nhưng không phải ai cũng dễ dàng nhận thấy). Sự thao túng quyền lực vô cùng tinh vi của mạng lưới tội phạm đã ăn sâu vào pháp luật, quan chức nhà nước, cảnh sát và truyền thông. Hệ thống chân rết được hình thành khổng lồ nằm sâu trong bóng tối dưới sự kiểm soát của những ông Trùm mafia. Một trong số họ – Don Vito Corleone đã trở thành quan tòa tối cao quyết định công lý – sống hay chết, chiến tranh hay hòa bình, có tội hay vô tội.

Bên cạnh sự phức tạp và sức ảnh hưởng lớn lao lên cục diện thế giới của tảng băng chìm xã hội đen, tác giả còn khắc họa bức tranh tâm lý con người – các mắt xích nòng cốt hình thành nên thời cuộc. Tất cả các động lực dẫn tới hành động của nhân vật trong cuốn tiểu thuyết đều được hé mở theo diễn biến nội tâm của kẻ đó, cách kẻ đó nhìn nhận cuộc đời/tình thế cũng như các dấu vết trên dòng thời gian đã định đoạt số phận của hắn.

Bố già không chỉ là áng văn bất hủ về tội phạm thế giới ngầm, mà còn là tác phẩm xuất sắc về tâm lý học. Tôi chưa từng đọc một cuốn sách nào có sự thao túng tâm trí ở tần suất và chất lượng cao như tác phẩm này. Nếu không nắm bắt được tâm lý con người, thì sự thao túng của các nhân vật trùm sò sẽ không ra cơm cháo gì; những cuộc thương lượng, mua bán, thu phục, đe dọa, thậm chí là xin tiết báo thù sẽ chẳng thể diễn ra trơn tru, ngọt lịm. Sự sắc sảo và công phu của tác giả Mario Puzo trong việc gây dựng các ngón đòn trí óc tinh vi trong tác phẩm này đã khiến Bố già trở thành đỉnh cao trong sự nghiệp văn chương của ông.

Nói đến sự dày công nghiên cứu và sắp đặt các biến cố cũng như gỡ giải chúng một cách ngoạn mục của tác phẩm Bố già, tôi lại nhớ đến series phim Vượt ngục (Prison Break) đã từng vắt não ra để xem trước kia. Có lẽ, văn phong đỉnh cao hay nội dung giàu ý nghĩa thì có thể nhiều tác phẩm đạt được, nhưng sự bố trí sắp đặt hoàn hảo một mạng lưới nhiều nhân vật với diễn biến nội tâm và tư duy phức tạp, đặc biệt ở trong thế giới ngầm đầy toan tính, lọc lừa, ngụy tạo thì không phải ai cũng đủ trình độ để thực hiện.

Chưa dừng lại ở đó, tác phẩm còn nêu bật lên tầm quan trọng của gia đình, bè bạn và giá trị của thông tin đối với sự sống còn của một con người hay một đế chế. Những bài học về cách ứng xử lấy nhu chế cương, cân nhắc/lựa chọn thời điểm để hành động được đề cao hơn cả. Đặc biệt trong thế giới ngầm đầy hiểm nguy, một kẻ chỉ cần mắc một sai lầm nhỏ trong bước đi cũng đủ làm suy sụp toàn bộ thành tựu nhiều năm gầy dựng, thậm chí hắn sẽ được ăn no đạn chì vào lúc nào không hay.

“Ăn nhau ở chỗ tình bạn. Tình bạn cao hơn tài năng, mạnh hơn mọi chính thể. Nó chỉ có thua tình máu mủ một chút thôi, mày chớ có quên.” – Vito Corleone

Các đường đi nước bước được những kẻ đứng đầu tính toán hết sức công phu. Thậm chí, một hành động trước khi được thực hiện phải mất hàng năm trời để quan sát, thâu tóm và dọn dẹp tất cả các biến cố có thể liên đới. Ở đây không hề có chuyện “tao làm vì tao thích thế”, mà là “tao làm vì tao đã có sự chuẩn bị kỹ càng”. Sự lạnh lùng, tỉnh trí và khả năng chịu đựng áp lực về thời gian là những phẩm chất cốt yếu làm nên vinh quang sau cùng của những nhân vật tầm cỡ.

“Nhưng ông Trùm thì không bực. Từ lâu ông đã hiểu rằng ngoài đời một bước đi là một chuyện ngang tai trái mắt, nhưng vẫn cứ phải nhịn, phải tự an ủi rằng nếu biết ẩn nhẫn chờ đợi thì thế nào cũng có ngày một kẻ hèn yếu vẫn trả thù được những đứa có quyền thế. Chân lý giản đơn ấy đã giúp ông tránh được cái thói cương cường mà biết khôn ngoan nín nhịn khiến những người gần ông đều phục sát đất.”

Tôi đã đọc cuốn sách một cách say sưa, không bỏ qua bất kỳ một chữ nào, một phần vì nội dung truyện quá lôi cuốn và kịch tính nên tạo cảm giác hưng phấn, tỉnh táo khác lạ, một phần vì tác phẩm có khá nhiều nhân vật xuất hiện nên đòi hỏi sự tập trung cao hơn mức bình thường để có thể bao quát được bức tranh lớn.

Ngoài ra, văn phong của tác giả rất đặc sắc với lối kể hoang dã, bụi bặm mà không kém phần mỉa mai, châm biếm, pha chút gì đó khinh khi, lạnh nhạt như một nụ cười khóe miệng nên càng làm tôi thêm hứng thú. Lời thoại đơn giản mà chặt chẽ, cương quyết mà linh động, ngắn gọn mà đủ đầy tinh chất (cả ý và lời). Tôi không biết phải chê cuốn sách này ở điểm nào nữa.

“Nếu lí trí chẳng có giá trị với chúng ta thì, xin hỏi quý vị bằng hữu, chúng ta là cái giống người gì nhỉ? Không có trí khôn thì khác nào dã thú? Nhưng may thay, chúng ta có trí khôn – ta có thể bàn bạc nói phải quấy với nhau và với chính mình.” – Vito Corleone

Bộ phim được chuyển thể từ cuốn tiểu thuyết kinh điển này được đánh giá rất cao với điểm IMDb 9.2/10. Bố già được coi là một trong những bộ phim hay nhất trong lịch sử điện ảnh, chiến thắng 3 giải Oscar và hàng loạt các giải thưởng danh giá khác.

Có lẽ, tôi may mắn khi được tiếp cận bộ phim trước cuốn tiểu thuyết. Nhờ đó, tôi có được hình ảnh con người cụ thể để tưởng tượng theo các tình tiết, đồng thời không bị rơi vào trạng thái hẫng hụt khi nội dung cuốn sách bị cắt gọt phần nào. Đối với cá nhân tôi, diễn xuất của Marlon Brando và Al Pacino lần lượt vào vai ông Trùm Vito Corleone và con trai Michael Corleone đã thể hiện hầu hết tinh thần của tác phẩm. Sự điềm tĩnh đầy chết chóc, sự kiên nhẫn ẩn giấu nội lực khổng lồ sẽ càn quét như vũ bão vào một phút giây không hề báo trước, và sự lạnh lùng toan tính phủ lấp đi cơn hận thù vẫn từng ngày sục sôi tận trong cốt tủy – tất cả được lột tả xuất sắc trên thần thái và giọng điệu của hai diễn viên huyền thoại.

Được thưởng thức tác phẩm lừng lẫy này là một niềm vinh hạnh lớn trong cuộc đời tôi. Xin được miễn trừ phần cho điểm vì với những sản phẩm tinh hoa, tôi không dám gán khuôn vào những con số.

Tác giả: Vũ Thanh Hòa

Featured Image: Sadie Pices