*Bài viết hiện có 15.1K Likes trên Medium
Thuật ngữ “nỗi cô đơn” (loneliness) có vẻ như đã bắt nguồn từ thế kỉ thứ 16. Dù vậy, phải vài trăm năm sau nó mới rộ lên trong nghệ thuật và truyền thông. Cảm giác cô đơn đó đã luôn tồn tại, dĩ nhiên, nhưng tần suất sử dụng trong ngôn ngữ cho thấy mức độ liên quan của nó theo thời gian.
* * *
Nội dung
Fyodor Dostoevsky và nỗi cô đơn
Tại sao Fyodor Dostoevsky lại được xem là một trong những tiểu thuyết gia vĩ đại nhất từng tồn tại? Trong tự truyện của ông, Ernest Hemingway đã từng tuyên bố rằng không thể đọc hết một quyển sách nào của Dostoevsky bởi vì chúng được viết quá tệ. Nhận xét đó không hoàn toàn sai: Dostoevsky không hề được biết đến qua những dòng văn chương bay bướm.
Tuy nhiên, có một lý do khác cho sự hấp dẫn của ông. Ông hiểu thế nào là sống như một con người, ngày này qua ngày khác, xuyên suốt nhiều năm và thập kỉ, bằng cách rất ít nhà văn đã từng cảm nhận được và có khả năng bày tỏ.
Một chủ đề nhất quán trong các tiểu thuyết của ông là cách những cá nhân đối mặt với bản thân, tâm trí của họ, sau khi làm một chuyện tày đình, thường là tiêu cực, như phạm tội hoặc một hành vi vô đạo đức. Nhiều nhân vật của ông về sau trong tiểu thuyết bộc lộ cảm giác tội lỗi, nỗi cô đơn và sự cô lập.
Chủ đề ông miêu tả thường thì nặng nề hơn những điều liên quan trực tiếp đến cuộc sống của chúng ta. Tuy nhiên cốt lõi của tất cả những gì ông đang làm là tìm hiểu cách tâm trí chúng ta tạo ra những cảm giác về sự gắn kết, mối quan hệ, và ý nghĩa.
Luận điểm của ông chủ yếu là: Cách chúng ta nối kết với bản thân mình cũng liên quan sâu sắc với cách chúng ta nối kết với xã hội, những người khác, và ngược lại. Nếu một trong hai bị mất đi tính cân bằng thì cái còn lại cũng như vậy. Để nuôi dưỡng sự kết nối này, ông viết trong Brothers Karamazov (Anh em nhà Karamazov), chúng ta phải luyện tập sự trung thực:
“Hơn tất cả, đừng tự dối mình. Người nói dối với bản thân và lắng nghe lời nói dối của mình đến một lúc sẽ không thể phân biệt sự thật bên trong hắn hay xung quanh hắn, rồi sẽ mất đi mọi tôn trọng dành cho chính hắn và cho người khác.”
Nhìn sơ qua, mối liên quan giữa điều này và nỗi cô đơn vẫn còn thiếu rõ ràng nhưng sau khi bóc trần từng lớp thì điều đó hiện ra khá rõ ràng.
Mối hiểm hoạ đằng sau sự phức tạp của văn hoá
Thuật ngữ “nỗi cô đơn” (loneliness) có vẻ như đã bắt nguồn từ thế kỉ thứ 16. Dù vậy, phải vài trăm năm sau nó mới rộ lên trong nghệ thuật và truyền thông. Cảm giác cô đơn đó đã luôn tồn tại, dĩ nhiên, nhưng tần suất sử dụng trong ngôn ngữ cho thấy mức độ liên quan của nó theo thời gian.
Hôm nay, nếu bạn tìm kiếm từ khóa cô đơn, bạn có được 51,700,000 kết quả trong 0.34 giây. Nếu đủ quan tâm để đào sâu hơn, bạn sẽ tìm thấy hàng nghìn bài viết nói về cách chúng ta đang sống trong một thế giới nơi cô đơn là một đại dịch, một vấn đề về sức khoẻ cộng đồng, ở giai đoạn quan trọng trong thời hiện đại.
Nhiều thủ phạm đã được chỉ ra: Kết nối giữa cộng đồng và gia đình bị tan rã; những cuộc di cư lên thành thị; điện thoại, TV và Radio và mọi thứ ở giữa. Không chỉ đơn thuần sự cô lập, chỉ là một phần của nó, mà tất cả những thủ phạm trên đều chỉ tới một điểm chung: Chúng ta sống trong một thế giới ngày càng phức tạp về mặt văn hoá.
Trên các trảng cỏ châu phi vào khoảng 200 nghìn năm trước – hệ sinh thái mà loài người đã tiến hoá để thích nghi – chúng ta sinh hoạt trong những bộ lạc nhỏ, du cư nay đây mai đó. Có thể có một vài điểm khác biệt di truyền của bạn so với gia đình hoặc bạn bè nhưng nhìn chung, nhờ nền văn hóa giản đơn và đồng dạng, chúng ta khá giống nhau với những con người bổ khuyết cho nhau.
Bây giờ hãy so sánh với thế giới trong đó ta có mạng lưới Internet. Mọi người đều có thể tìm đến mọi nền văn hoá, từ mọi ngóc ngách trên quả đất, vào mọi thời điểm trong ngày. Mức độ của sự kết nối chúng ta có ngày nay có nghĩa là có một sự giao thoa kết hợp giữa nhiều nền văn hoá, tạo ra một sự đa dạng khủng khiếp trong những cá nhân và sự tiếp xúc của họ. Và kết quả là?
Sự hình thành của cái tôi, danh tính của chúng ta, trong một thế giới như vậy tạo nên những khác biệt sâu sắc giữa ta và người khác, cả theo những cách tinh vi và hiển nhiên. Tuy chuyện này có một vài lợi ích, ở một khía cạnh sâu xa và mang tính tâm linh hơn – khía cạnh cần thiết để thật sự kết nối với ai đó – ta thấy cô đơn, bởi không ai có thể hiểu ta như cách ta muốn họ hiểu mình.
Ừ thì cô đơn có thể là một sản phẩm của sự tách biệt, nhưng nỗi cô đơn mà nhiều người trong số chúng ta cảm nhận, trong một thế giới nơi mọi người dễ dàng kết nối với nhau hơn bao giờ hết, có nguyên do chính là bởi thực tế rằng xã hội hiện đại đã tách chúng ta ra khỏi nhau về mặt tinh thần, chứ không phải chỉ đơn giản là vì thiếu vắng tương tác.
Hòa giải những mảnh vỡ tâm hồn
Sự thật rằng tất cả chúng ta đã trở nên khác biệt hơn bao giờ hết không phải là xấu. Trên thực tế, tuỳ vào những giá trị của bạn, nó là một điều tuyệt vời. Hơn thế nữa, trở nên khác biệt riêng nó không phải là lý do khiến việc kết nối giữa người với người trở nên khó khăn.
Trong các tiểu thuyết của Dostoevsky, mỗi khi nhân vật nào đó phải đối mặt với tội lỗi hoặc với việc mình đã gây ra khổ đau trên thế giới một cách có ý thức, thứ trừng phạt họ không bao giờ là cuộc đời, mà là tâm lý của chính họ.
Kể cả khi không ai khác trên đời biết họ đã làm những gì, họ vẫn phải che giấu điều đó khỏi người khác, và dần dần, khỏi cả chính mình. Sự thật đơn giản này – nhận thức rằng họ không bao giờ có thể thành thật với một người khác, không bao giờ bộc lộ con người toàn bộ của mình – làm họ cảm thấy đơn độc và tách biệt, kể cả khi xung quanh chẳng có ai nghi ngờ.
Đây là một ví dụ cực đoan, nhưng bằng nhiều cách cuộc sống hiện đại cùng những nền văn hoá phức tạp song hành với nó cộng với những mối quan hệ thông qua công nghệ đã tạo ra một thực tại rời rạc mà ở đó ta cũng không thể trốn chạy khỏi vấn đề này.
Bạn là một người khác khi ở nhà so với khi ở chỗ làm. Bạn là một người khác offline so với bạn lúc online. Bạn là một con người khác khi ở trong tiểu văn hoá này (ví dụ một câu lạc bộ những người đọc tiểu thuyết khoa học giả tưởng) so với bạn trong nhóm khác (chẳng hạn như một giải bóng đá vào Chủ nhật bạn chơi).
Bởi vì nhiều tiêu chuẩn khác nhau của xã hội, ta phải giấu đi nhiều phần của bản thân trước những con người này ở những nơi nọ, điều mà – một lần nữa – bản thân nó không phải là vấn đề; nhưng thói quen đơn giản đó đã tạo ra những lời nói dối tinh vi mà ta bảo với bản thân và người khác. Một lúc nào đó, những lời nói dối nọ sẽ bắt đầu được chồng chất lên nhau, dẫn đến những mảnh vụn tâm hồn không hài hòa.
Bạn chỉ thực sự kết nối với ai đó khi bạn và họ cho đối phương thấy toàn bộ con người của mình, kể cả những điểm không hoàn hảo hay khác biệt; chỉ đơn giản chấp nhận rằng không phải ai cũng có thể hiểu chúng. Xã hôi hiện đại, không may, khiến điều đó trở nên vô cùng khó khăn với nhiều chuẩn mực xã hội phức tạp, bất chấp thực tế rằng thời nay chúng ta luôn được kết nối với nhau một cách hời hợt nhờ vào công nghệ.
Nếu ta không chủ động hòa giải những phân mảnh đó thành một sự toàn thể vẹn toàn chặt chẽ để bộc lộ với thế giới, bằng tất cả sự thật và trung thực của mình, ta sẽ không tìm thấy được cái ta đang kiếm tìm.
Trước khi chấp nhận một ai đó bầu bạn và thiết lập một mối quan hệ với họ, bạn trước hết phải chấp nhận bản thân mình.
Khả năng cho sự trung thực
Điều trớ trêu ở đây là việc này rất cần sự tách biệt và tĩnh lặng (cái có thể dẫn tới nỗi cô đơn, nhưng thường không phải là nguyên nhân gốc rễ) để có thể tự nhận thức rằng tất cả những thứ này đều đang xảy ra bên dưới bề mặt.
Ngày nay, mỗi chúng ta đều là sản phẩm của vô hạn những sự tổng hợp phức tạp của các nền văn hoá đã từng giao thoa vào những thời điểm nào đó, ở những nơi nào đó, xuyên suốt mỗi phút giây trong cuộc đời, để tạo ra một cảm giác về cái tôi bằng cách nào đó bị giấu kín. Kết quả là, thậm chí chúng ta không biết mình là ai.
Trong cách hiểu này, sự tĩnh mịch là một món quà. Nó cho bạn thấy cái gì đang ở đó khi bạn không bị ảnh hưởng bởi các mối quan hệ xung quanh hay bị đánh lạc hướng bởi những điều lan man; nó cho bạn cơ hội khách quan quan sát, thấy được cách những phân mảnh danh tính đó mâu thuẫn với nhau.
💎 [THĐP Translation™] Tôi đã học được gì từ Blaise Pascal về sức mạnh của sự tĩnh lặng
Thay vì để ý đến hình tượng hay thương hiệu của bạn trong một tình huống nào đó, bạn bị ép phải chiêm nghiệm với con người đằng sau vẻ bề ngoài: những lời nói dối bạn tự nói với mình và người khác, về nỗi hổ thẹn bạn cảm thấy, và về tất cả những gì còn lại bị tâm trí bạn giấu đi mất khi bạn không để ý.
Những việc này không dễ dàng, và không có gì như một liều thuốc trị cô đơn, nhưng điều kì lạ lại xảy ra khi bạn đối mặt với cái bạn vẫn luôn trốn tránh: Bạn dần tôn trọng hơn con người thật sự bên trong và không cần phải thiếu trung thực về điều gì; qua đó bạn mở ra cánh cửa dẫn tới sự kết nối.
Tự nhiên thì một mối quan hệ thành thật và lâu dài đích thực yêu cầu sự tham gia đồng lòng của cả hai phía để cùng trút bỏ lớp vỏ ngoài, điều không hoàn toàn do bạn quyết định, nhưng vẫn cần được bắt đầu qua cách mà bạn thấu hiểu chính mình.
Trong các tiểu thuyết của Dostoevsky, mỗi khi một nhân vật của ông thừa nhận cảm giác tội lỗi sau khi làm điều sai trái và gỡ bỏ gánh nặng tâm lý đang đè nặng cuộc sống họ, họ sẽ cảm thấy mình tự do hơn, kể cả khi sau đó họ bị trừng phạt sau khi tự thú.
Cũng bằng cách này, ta thấy cô đơn khi ta che giấu bản thân mình, hoặc khi ta không là chính mình. Và giải pháp không phải là thêm vào nhiều kết nối giả tạo hơn, mà là trở thành người chúng ta đã là [(ND): Sat-Chit-Ananda (Hiện hữu-Tâm thức-Phúc lạc)].
Tác giả: Zat Rana
Biên dịch: Tin Nô Bi
Hiệu đính: Prana
