Tôi từng tin rằng tâm linh là lối thoát duy nhất khỏi cơn bão hỗn loạn của thế giới. Tôi tìm đến thiền, đến những buổi tụng kinh lặng thinh trong chùa nhỏ ven đô, đến những buổi nói chuyện giữa đêm khuya với những người cũng đang khao khát ánh sáng. Tôi đọc sách phương Đông, ghi chép từng câu như kinh văn, luyện hơi thở, giữ im lặng, và học cách nhìn vào trong. Tôi tin rằng nếu làm đủ, nếu tinh khiết đủ, thì thế giới sẽ tự điều chỉnh, vì “as within, so without”, vì nội tâm là bản đồ của hiện thực.
Bên trong thế nào, bên ngoài phản chiếu như thế.
Nghe đẹp. Nghe sâu. Nghe giống chân lý được mài nhẵn qua nhiều thế kỷ.
Tôi đã sống với nó. Tôi đã thở cùng nó. Tôi đã dùng nó để tự soi mình mỗi khi thế giới làm tôi khó chịu. Tôi đã nhủ thầm: nếu mình thấy gai góc, hẳn trong mình có gai. Nếu mình thấy bóng tối, hẳn trong mình còn tối. Tôi nhận trách nhiệm. Tôi tu tập. Tôi cúi đầu. Tôi im lặng.
Cho đến một ngày, tôi nhận ra câu nói ấy cũng có thể trở thành một vũ khí rất tinh vi.
Không ồn ào. Không thô bạo. Không lộ liễu. Một vũ khí được bọc bằng ánh sáng.
Khi tôi gặp cô ấy.
Cô là người tôi từng gọi là “người đồng hành tâm linh”. Chúng tôi cùng nhau đi thiền khóa, cùng viết nhật ký nội tâm, cùng trao đổi về Atman, về Brahman, về việc buông xả bản ngã. Cô nói hay lắm. Giọng nhẹ như sương, rất mềm, rất hiền, rất hiểu biết. Mọi câu chữ đều tròn trịa như được học thuộc từ sách. Ánh mắt như nhìn xuyên qua lớp bụi trần. Nhưng bên trong những lời nói thánh thiện ấy là một lưỡi dao âm thầm, cô ghen, cô đố kỵ, cô phá hoại những mối quan hệ của tôi bằng những lời thì thầm ngọt ngào, bằng “quan sát tâm lý”, bằng “phản hồi yêu thương”.
Tôi nghe. Tôi quan sát. Tôi cảm nhận một sự lạnh lẽo. Một sự né tránh trách nhiệm rất khéo. Một khoảng trống nơi không có lời xin lỗi thật sự, chỉ có diễn giải. Không có đối diện, chỉ có lý thuyết.
Khi tôi nói ra, cô không phủ nhận. Cô mỉm cười, nhìn tôi sâu thẳm, và nói: “Anh thấy điều đó ở em, vì trong anh còn sân si. Nếu anh thanh tịnh, anh sẽ không thấy em như vậy.”
Câu nói ấy rơi xuống rất nhẹ. Nhẹ đến mức không ai nghe thấy tiếng rơi. Nhẹ đến mức tôi suýt tin rằng lỗi thật sự nằm trong tôi.
Tôi lặng người.
Không phải vì câu nói quá sâu sắc, mà vì nó hiệu nghiệm. Nó đóng cửa mọi tranh luận. Nó biến tôi từ người bị tổn thương thành kẻ mang tâm ý bất tịnh. Tôi bắt đầu nghi ngờ chính mình như một kẻ đang bị gaslight. Có phải tôi đang phóng chiếu? Có phải tôi đang dùng thiền để che giấu nỗi đau bị phản bội, thay vì đối diện với nó?
Tôi đã im lặng. Tôi đã quy phục, không phải quy phục chân lý, mà quy phục cái tôi giả tạo của một người tự xưng là “tỉnh thức”.
Nhưng im lặng không làm vết thương lành. Nó chỉ làm nó thối rữa âm ỉ. Tôi bắt đầu mất ngủ. Tôi nhìn vào gương và không nhận ra mình. Tôi từng dạy người khác về viveka, sự phân biệt giữa bản ngã và Chân Ngã, vậy mà giờ đây, tôi không thể phân biệt nổi giữa sự thật và ảo tưởng mà cô ấy dựng lên.
Một đêm, tôi ngồi dưới gốc me cũ sau chùa, tay cầm điếu thuốc, thứ mà tôi từng coi là “ô uế”. Tôi khóc. Không phải vì mất cô ấy. Mà vì tôi đã đánh mất chính mình trong cái tên gọi “tâm linh”. Tôi đã để cho một câu nói bị xuyên tạc, “as within, so without”, trở thành xiềng xích. Tôi đã để cho người khác định nghĩa lại thực tại của tôi, chỉ vì họ nói bằng giọng điệu của bậc thánh.
Tôi tự hỏi: nếu tôi thấy khói, có phải vì trong mắt tôi có lửa. Hay vì ngoài kia đang cháy.
Tôi tự hỏi: nếu một người nói dối, thao túng, tránh né, thì việc tôi nhận ra điều đó nói lên điều gì về tôi. Hay nói lên điều gì về sự thật đang diễn ra.
Lần đầu tiên, tôi cho phép một khả năng rất “không tâm linh”:
Rằng có những hành vi sai.
Rằng có những con người chưa trung thực.
Rằng không phải mọi nhận thức đều là “phóng chiếu.”
Tôi thấy nhẹ đi.
Không phải vì tôi đúng.
Mà vì tôi không còn bị buộc phải sai.
Tôi nhận ra: tâm linh đích thực không phải là nơi để trốn chạy, mà là nơi để đối diện. Không phải để phủ nhận thế giới, mà để thấy nó rõ hơn. Không phải để bào chữa cho cái ác, mà để nhìn thấu nó, cả trong mình và trong người khác.
Tôi trở lại thiền, nhưng lần này, không với tâm nguyện “trở nên thanh tịnh”. Mà với tâm nguyện: “Hãy cho tôi thấy sự thật, dù nó có làm tôi tan vỡ.”
Và sự thật hiện ra: cô ấy thật sự độc hại. Không phải vì tôi phóng chiếu. Mà vì cô ấy đang hành động, nói dối, chơi trò quyền lực, lợi dụng niềm tin… Và việc tôi thấy điều đó không phải là dấu hiệu của sân si, mà là dấu hiệu của tỉnh thức. Nếu tôi không thấy, thì tôi đã mù.
Tôi học lại ý nghĩa thật sự của “as within, so without”. Câu này vốn không sai. Sai ở cách người ta dùng nó.
Khi câu nói ấy được dùng để nhắc một người quay về tự soi mình, nó là thuốc.
Khi nó được dùng để dập tắt phản hồi, nó là thuốc độc.
Khi nó khuyến khích trách nhiệm nội tâm, nó chữa lành.
Khi nó phủ nhận hành vi bên ngoài, nó che chắn cho cái tôi.
Tôi nhận ra một nghịch lý đau đớn:
Chính những người nói nhiều nhất về “không phán xét” lại không chịu bị nhìn thẳng.
Chính những người nói nhiều nhất về “ý thức” lại sợ nhất sự rõ ràng.
Chính những người rao giảng “tỉnh thức” lại dễ dùng tâm linh để thoát trách nhiệm nhất.
Không phải vì họ xấu. Vì cái tôi tinh vi hơn khi khoác áo ánh sáng.
Tâm linh không phải là phủ nhận thực tại, mà là nhìn thấu thực tại, với cả hai mắt: mắt của từ bi, và mắt của minh mẫn.
Có một câu nói tiếng Anh của Carl Jung từng ở lại với tôi rất lâu:
“One does not become enlightened by imagining figures of light, but by making the darkness conscious.”
Ánh sáng tưởng tượng thì dễ.
Nhìn thẳng vào bóng tối thì không.
Tôi bắt đầu thấy rõ: có những người dùng “as within, so without” như một tấm khiên. Bất cứ phản hồi nào cũng bị trả ngược lại. Không cần đối thoại. Không cần xem xét dữ kiện. Chỉ cần nói: đó là phóng chiếu của anh.
Một câu nói.
Một cái gật đầu.
Một nụ cười hiền.
Và mọi trách nhiệm tan biến.
Tôi không oán hận cô ấy. Tôi cảm ơn cô, vì đã cho tôi bài học đắt giá nhất: chân lý bị lạm dụng nguy hiểm hơn cả sự dối trá. Một kẻ nói dối bạn còn dễ nhận diện. Nhưng một kẻ dùng chân lý để lừa bạn, thì họ đang đánh cắp cả linh hồn bạn.
Giờ đây, mỗi khi ai đó dùng “as within, so without” để né tránh trách nhiệm, tôi mỉm cười, nhưng không im lặng. Tôi nói:
“Ừ, có thể trong tôi còn điều chưa thanh. Nhưng trước khi nói tôi cần thanh tịnh, hãy nhìn vào hành động của anh. Anh có đang nói dối không? Có đang làm tổn thương người khác không? Có đang dùng tâm linh để che giấu quyền lực không?”
Tôi hiểu.
Hiểu rằng họ chưa sẵn sàng để được nhìn thấy.
Hiểu rằng ánh sáng của họ vẫn cần một lớp bảo vệ.
Hiểu rằng có những người dùng gương không để soi mình, mà để làm mù người khác.
Tôi vẫn tin vào việc quay về bên trong. Tôi vẫn tin vào tự chịu trách nhiệm. Tôi chỉ không còn tin vào những chân lý được dùng để né tránh sự thật sống động.
Và nếu tôi có thấy tiêu cực, vô minh, méo mó ở ai đó, có thể trong tôi vẫn còn bóng. Hoặc cũng có thể… Tôi chỉ đang nhìn thấy sự thật khách quan.
Cả hai khả năng đều tồn tại. Ý thức nằm ở chỗ dám xem xét cả hai. Vì quy phục chân lý, không phải là cúi đầu trước người nói hay. Mà là đứng thẳng, nhìn thẳng vào mắt thực tại, dù nó có làm ta rỉ máu.
Tôi đã từng tự gaslight chính mình bằng tâm linh. Tôi đã từng nghi ngờ trực giác rất lành của mình chỉ vì sợ bị xem là “chưa đủ tỉnh”. Tôi đã từng ở lại trong những mối quan hệ lệch vì tôi nghĩ mình cần tu thêm, hiểu thêm, nhẫn thêm.
Cho đến khi tôi hiểu:
Ý thức không triệt tiêu ranh giới.
Tỉnh thức không xóa bỏ sự thật.
Tâm linh không miễn trừ con người khỏi đạo đức.
Quan sát không phán xét không có nghĩa là không phân biệt đúng sai. Nhìn vào trong không có nghĩa là nhắm mắt với những gì diễn ra bên ngoài.
Nếu ai đó làm tổn thương, thao túng, tránh né, phủ nhận, thì việc gọi tên hành vi đó không phải tiêu cực. Đó là tỉnh táo.
