GIỚI THIỆU
“nostr” là viết tắt của “Notes and Other Stuff Transmitted by Relays” (TD: “Ghi chú và các nội dung khác được truyền qua Relays”) và là một giao thức mở, chống kiểm duyệt, phi tập trung do fiatjaf tạo ra.
Nostr vẫn còn khá mới và hơi khó hiểu nhưng cũng rất hay. Đây là giao thức mở đơn giản nhất có thể tạo ra một mạng xã hội toàn cầu chống kiểm duyệt một lần và mãi mãi.
• Nó không dựa vào bất kỳ máy chủ trung tâm đáng tin cậy nào, do đó nó bền bỉ.
• Nó dựa trên các khóa mật mã (private key & public key) và chữ ký (từ private key), vì vậy nó chống được giả mạo, vì chỉ có chủ nhân đích thực của một private key mới có thể dùng nó để “ký tên” vào thông tin.
Những ai chưa biết thì có thể tạm hiểu “private key” (khóa riêng tư) giống như mật khẩu password, không chia sẻ với bất kì ai, chỉ có chủ nhân biết và dùng nó để mở khóa, ký tên; còn “public key” (khóa công khai) giống như username, có thể chia sẻ với mọi người. Tìm hiểu thêm về public key & private key).
Nostr là một giao thức rất đơn giản để các “client” gửi thông tin đến các relay và thu nhận thông tin từ các relay.
CLIENT
“Client” hiểu đơn giản là một ứng dụng (có thể là web app hoặc phone app), nơi người dùng có thể đăng nhập vào tài khoản với private key của mình, và gửi thông tin tới các relay, hoặc nhận thông tin từ các relay.
Lưu ý: Để tối đa hóa bảo mật, bạn chỉ nên đăng nhập bằng private key vào ứng dụng iOS/Android như Damus/Amethyst hoặc thông qua browser extension như Alby. Lý tưởng nhất là bạn không bao giờ nên copy private key trực tiếp vào bất kỳ web app nào.
RELAY
Chữ “relay” theo từ điển định nghĩa là lặp lại những gì bạn đã nghe được, hoặc phát sóng một tín hiệu, tin nhắn, chương trình lên truyền hình hoặc radio. Trong bối cảnh của nostr, relay có thể hiểu đơn giản như một trạm trung gian nơi người dùng có thể gửi và nhận thông tin.
Người dùng ký xác nhận tin nhắn và gửi chúng đến một loạt các relay mà họ biết. Relays có thể được vận hành bởi bất kỳ ai. Chúng chỉ lưu trữ các tin nhắn và chuyển tiếp những thông tin này cho bất kỳ ai yêu cầu. Bạn không cần phải tự vận hành một relay để sử dụng nostr, điều này giúp bạn dễ dàng bắt đầu.
Ngày nay, hàng chục cá nhân và tổ chức đang tình nguyện chạy các relays chỉ để hỗ trợ mạng lưới. Bạn đọc cần biết thêm là ngoài các relay công cộng miễn phí, còn có các relay trả phí.
Cơ chế mã hóa thực sự cơ bản và đã được hiểu rõ trong nhiều thập kỷ – sự đơn giản này là một tính năng, không phải lỗi!
Dennis Pourteaux’s tweet
“Một hệ thống phức tạp chạy được luôn luôn phát triển từ một hệ thống đơn giản đã chạy. Mệnh đề ngược lại dường như cũng đúng: một hệ thống được thiết kế phức tạp từ đầu thì không bao giờ chạy và không thể được tạo ra để chạy. Bạn phải bắt đầu lại, bắt đầu với một hệ thống đơn giản.”
John Gall, systems theorist
Nostr là một giao thức mang tính cách mạng cho phương tiện truyền thông xã hội vì nó cung cấp một nền tảng mã nguồn mở, phi tập trung cho các tương tác xã hội, với một số đặc tính như: có thể tạo doanh thu, thích ứng động lực (incentive-aligned, tương thích giữa các động lực của các bên để đạt được mục tiêu chung), và khả năng thích ứng thị trường (market-driven).
Nostr có tiềm năng tạo ra một kỷ nguyên truyền thông xã hội mới ưu tiên chủ quyền của người dùng và sự cạnh tranh của thị trường tự do.
4 ĐẶC TÍNH CHÍNH CỦA NOSTR
1. Phi tập trung. Nostr là một giao thức phi tập trung, có nghĩa là nó không bị kiểm soát bởi bất kỳ cơ quan trung ương hoặc tập đoàn nào. Thay vào đó, mạng lưới nostr chỉ là một tập hợp các máy chủ độc lập vận hành như các trạm chuyển tiếp dữ liệu. Điều này có nghĩa là toàn bộ nostr không thể bị kiểm duyệt hoặc thao túng bởi bất kỳ thực thể đơn lẻ nào.
2. Pseudonymous (TD: Bút danh, khác với anonymous, ẩn danh). Không giống như nhiều nền tảng truyền thông xã hội, Nostr không thu thập dữ liệu người dùng và bán dữ liệu đó cho các nhà quảng cáo bên thứ ba. Không có địa chỉ email, số điện thoại hoặc danh tính chính phủ nào được liên kết với tài khoản nostr của bạn. Cũng giống như Bitcoin, hệ thống chỉ biết các khóa công khai và chữ ký mật mã để xác thực rằng dữ liệu đó là hợp lệ.
3. Kiếm doanh thu (Monetization). Nostr cung cấp một hệ thống kiếm thu nhập độc đáo cho người tạo nội dung. Không giống như các nền tảng mạng xã hội khác dựa vào doanh thu quảng cáo để trả cho người tạo nội dung (VD như Youtube), Nostr cho phép người tạo nội dung trực tiếp kiếm tiền từ nội dung của họ và nhận được tiền tip (hay còn gọi là “zaps” trong nostr) từ những người theo dõi họ. Hiện tại, Bitcoin là loại tiền điện tử đầu tiên được tích hợp vào nostr. Các nhà cung cấp cơ sở hạ tầng Nostr có thể kiếm tiền tương tự từ các dịch vụ mà họ cung cấp thông qua Lightning Network.
4. Mã nguồn mở. Mã Nostr có sẵn cho mọi người xem, sử dụng và sửa đổi. Điều này cho phép tính minh bạch và hợp tác trong việc phát triển giao thức. Bất kỳ ai cũng có thể đóng góp vào sự phát triển của nostr và cộng đồng có thể làm việc cùng nhau để cải thiện giao thức theo thời gian. Nostr được thiết kế linh hoạt và dễ thích nghi, vì vậy nó có thể tiến hóa để đáp ứng nhu cầu của người dùng.
TÍNH NĂNG ĐỘC ĐÁO
Nostr cho phép một thứ mà chưa từng có mạng xã hội nào hỗ trợ: khả năng đặt mình vào vị trí của người khác. Bạn muốn xem chính xác news feed của người khác trông như thế nào? Chỉ cần đăng nhập bằng vào nostr với khóa công khai của họ.
TỰ DO KHỎI CÁC TÍNH NĂNG PHIỀN PHỨC (ANTI-FEATURES)
Nostr thật thanh lịch trong sự đơn giản của nó. Nó không có nhiều tính năng phiền phức như các nền tảng tập trung, chẳng hạn như:
– Các quảng cáo trả phí lấp đầy news feed của bạn với thông tin rác.
– Thuật Toán bóp méo phạm vi tiếp cận của các tài khoản và gây rối với quá trình quản lý của bạn theo những cách không xác định.
– Tùy ý giới hạn độ dài và thể loại nội dung bạn đăng.
– Các luật lệ không thể đoán trước về cách hiển thị thông tin.
– Cảnh báo bảo mẫu về việc đăng ngôn ngữ tiêu cực.
– Tin nhắn riêng không được mã hóa mà admins có thể đọc được.
– Một cái rìu luôn rình rập trên đầu bạn rằng nếu bạn vi phạm các điều khoản dịch vụ ngày càng phức tạp và luôn thay đổi, tài khoản của bạn sẽ bị kiểm duyệt.
* * *
Nostr – giao thức nhắn tin phi tập trung, đơn giản có khả năng thay thế (và thậm chí tích hợp với) các ứng dụng tập trung như Twitter và WhatsApp – đang đi vào mainstream. Và rất nhanh.
Tôi chưa bao giờ thấy bất cứ điều gì giống như nó. Từ ngày 13/12/22 đến 10/1/23, số lượng danh tính khóa công khai tương tác với Nostr đã tăng từ ~700 lên ~250.000 👀 Vâng, bạn đọc đúng đó, số lượng danh tính đã tăng >30.000% 😯 (TN: Từ 13/2/23 tới 13/4/23 con số là 1.205.510 tới 11.970.694) Và ngay cả khi bạn chỉ tính những người dùng đã cập nhật hồ sơ (TN: Từ 13/2/23 tới 13/4/23 con số là 630.763 tới 1.950.728), đây có lẽ là một chỉ số đáng tin cậy hơn, số lượng người dùng vẫn tăng gấp hơn 100 lần!
Có 2 lý do cho việc này:
1. Niềm tin vào các nền tảng truyền thông xã hội (và nói rộng hơn là các tổ chức) đang ở mức thấp nhất mọi thời đại. Mọi người ngày càng nhận thức được giá trị của tự do ngôn luận và sự nguy hiểm của việc để bất kỳ nền tảng tập trung nào quyết định điều gì được và không được phép nói. (Thậm chí cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump còn từng bị cấm trên Twitter)
2. Nostr có sự kết hợp hoàn hảo giữa các thành phần để tối đa hóa tốc độ đổi mới: nó cởi mở/không cần xin phép, cực kỳ đơn giản/linh hoạt và có lộ trình phát triển rõ ràng.
Tôi tin rằng các hệ thống cổng mở và không cần xin phép chắc chắn sẽ giành chiến thắng trước các đối thủ cổng đóng bởi vì các hệ thống mở có thể sắp xếp các nguồn lực tập thể của nhiều người đóng góp hơn bất kỳ doanh nghiệp riêng lẻ nào có thể triển khai. Đây là lý do chính tại sao Internet của chúng ta tiếp tục chạy trên các tiêu chuẩn mở (TCP/IP/HTTP), tại sao Wikipedia và Linux áp đảo trong các địa hạt tương ứng của chúng và tại sao tốc độ tăng trưởng của phần mềm mã nguồn mở tiếp tục vượt xa tốc độ phát triển của phần mềm mã nguồn đóng.
Người dùng đang tạo danh tính Nostr của họ với các ứng dụng khác như Alby, tiện ích mở rộng trình duyệt (browser extension) cho thanh toán bitcoin lightning, và cũng hỗ trợ Nostr, sau đó tương tác với Nostr thông qua các ứng dụng web client mới như astral.ninja, iris.to, nostr.rocks, Snort, Coracle, primal.net.
Một lần nữa, tính năng sát thủ ở đây là TẤT CẢ các ứng dụng này đều mở và có thể tương thích với nhau. Tôi đã có thể chuyển thành công danh tính và các kết nối của mình từ Damus (TN: app nostr client phổ biến nhất cho iPhone, đối với Android là Amethyst) sang Alby và sau đó truy cập từng ứng dụng web ở trên.
Nhiều người đã mơ về việc Twitter kích hoạt loại chức năng này bằng cách mở lại API của nó như những ngày đầu tiên. Nhưng trong khi Twitter là một công ty tập trung với mô hình doanh thu dựa trên quảng cáo, thì Nostr là một giao thức trung lập có luồng dữ liệu KHÔNG BAO GIỜ bị đóng đối với các nhà phát triển, bởi vì nó KHÔNG THỂ bị đóng đối với các nhà phát triển (TN: cái hay của mã nguồn mở. Một người chỉ cần fork mã nguồn). Chỉ các client và relay riêng lẻ mới có thể hạn chế dữ liệu. Nhưng rồi những cái mới chắc chắn sẽ mọc lên và/hoặc thay thế chúng. Trên thực tế, tôi sẽ không ngạc nhiên khi thấy chính Twitter trở thành một client lớn của Nostr trong năm tới.
Tất cả những điều này thật đáng kinh ngạc, xây dựng một thế giới tự do và cởi mở hơn, sứ mệnh tối hậu của nó. Nhưng mạng lưới mở và mới này cũng kích thích nhà đầu tư trong tôi. Đó là bởi vì tôi tin rằng khi Nostr nổi lên như một tiêu chuẩn mở cho việc nhắn tin, nó sẽ phát triển cộng sinh với các tiêu chuẩn mở về tiền (bitcoin) và thanh toán (Lightning Network). Ba hệ thống mở này sẽ kết hợp với nhau để tạo ra tầng lớp giao thức Value4Value (TD: giá trị cho giá trị) đầu tiên, nơi các nhà cung cấp dịch vụ phải tiếp tục đổi mới và cung cấp giá trị thực, nếu không người dùng của họ sẽ thoát ra để có các lựa chọn tốt hơn.
Hầu hết các căn bệnh của nền kinh tế gây chú ý/gây phẫn nộ hiện đại của chúng ta không bắt nguồn từ những cái xấu cơ bản của con người, mà là do công nghệ không phù hợp, và những cách khuyến khích đã bị hỏng.
Thủ phạm cốt lõi là tiền dựa trên tín dụng, không giống như tiền mặt được sở hữu bởi người nắm giữ, tiền tín dụng mang theo rủi ro về đối tác (TN: phải có bên thứ 3 làm trung gian). Rủi ro đối tác này đã ngăn cản việc sử dụng các khoản thanh toán vi mô nhỏ và/hoặc bắt buộc phải thu thập danh tính khách hàng. Nói cách khác, mọi người hiện phải thanh toán giá trị trực tuyến theo đợt (đăng ký/subscription) hoặc bằng một loại tiền tệ trung gian (sự chú ý).
Nhưng với Lightning Network, bất kỳ ai cũng có thể gửi các khoản thanh toán gần như miễn phí và ngay lập tức trên toàn cầu bằng một loại tiền được người gửi trực tiếp sở hữu – đơn vị tiền tệ của bitcoin (satoshis hay sats, 1 bitcoin = 100.000.000 sats) – dù cho trị giá chỉ bằng một phần nhỏ của một xu.
Hơn nữa, hệ thống này dành cho tất cả 8 tỷ người đang sống, không phụ thuộc vào nơi họ sống, họ có danh tính từ chính phủ hay không, và số tiền hoặc tín dụng họ có. Đây là một hệ thống hoàn toàn mới mà tôi tin rằng sẽ cấu trúc lại hoàn toàn tất cả hoạt động thương mại trên Internet (và cuối cùng là phát triển nó lên nhiều cấp độ quy mô lớn hơn bằng cách đưa hàng tỷ người dùng và các trường hợp sử dụng vào hệ thống).
Vậy làm thế nào để Nostr, Bitcoin và Lightning Network phù hợp với nhau để xây dựng tương lai này? Và những loại cơ hội kinh doanh nào sẽ nảy sinh từ những tích hợp này? Đối với những người mới bắt đầu, hãy hiểu rõ, không phải là Nostr PHẢI sử dụng Bitcoin và Lightning. Chúng là các giao thức hoàn toàn độc lập. Nhưng sự phù hợp đơn giản là quá tự nhiên để không xuất hiện. Và bởi vì cả người sáng tạo và nhiều nhà phát triển ban đầu của Nostr cũng là nhà phát triển Lightning Network, nên khả năng xảy ra cuộc hôn nhân này dường như là không thể tránh khỏi.
Danh tính
Chúng ta đã bắt đầu thấy nhiều dịch vụ xuất hiện để xác thực danh tính của người dùng. NIP-05 thiết lập một tiêu chuẩn cho các máy chủ để xác thực rằng người nắm giữ khóa công khai Nostr cũng có (hoặc đã mua) quyền truy cập vào máy chủ đó. Nostrplebs là một trong những dịch vụ đầu tiên tính phí bằng sats qua Lightning Network cho dịch vụ xác minh danh tính (TN: tick xanh). Alby và Stacker News đều đã triển khai xác minh NIP-05 miễn phí liên kết với Địa chỉ Lightning của người dùng (địa chỉ con người có thể đọc được để nhận thanh toán Lightning) (TN: ví dụ như địa chỉ lightning của mình là huyprana@getalby.com).
Tìm kiếm & Khám phá
Lần đầu tiên trong lịch sử, giờ đây chúng ta có thể liên kết thông tin với giá trị. Khi thông tin trở nên vô hạn, chỉ có bitcoin (giá trị) vẫn khan hiếm. Gắn giá trị này vào thông tin sẽ làm nổi bật những thông tin có chất lượng cao nhất (kết hợp với các đặc tính khác như danh tính của người cam kết giá trị đó).
Và mỗi ngày trôi qua, tôi ngày càng tin rằng hệ sinh thái đang phát triển nhanh chóng này sẽ mang Bitcoin và Lightning Network trở thành xu hướng chủ đạo.
Tôi nhận ra rằng tất cả những điều này vẫn còn rất sớm và những tuyên bố này là táo bạo. Nhưng giác quan người nhện của tôi nói rằng đây không phải là một cuộc diễn tập. Tôi đã thấy đủ việc áp dụng sớm và đủ hiểu về tiềm năng để tin rằng Nostr + Bitcoin + Lightning đại diện cho cơ hội thú vị nhất để xây dựng lại một mạng Internet phi tập trung.
Nếu bạn chưa quen với Nostr, tôi thấy rằng Damus (TN: hoặc Amethyst) là cách dễ nhất để bắt đầu.
Biên soạn & biên dịch: Prana@THĐP
(Đây là bài hiệu đính từ bài gốc đăng trên nostr.)
Tham khảo
1. https://hivemind.vc/nostr/ (Max Webster, ” Why I’m Betting Big on Nostr “)
2. https://www.curiousdk.com/p/decentralized-social-media-just-had (David King, ” Decentralized Social Media just had its “Netscape Moment””)
3. https://nostr-resource.com/
4. https://blog.lopp.net/why-nostr-matters/ (Jameson Lopp, ” Why Nostr Matters “)
5. https://github.com/nostr-protocol/nostr
6. https://www.nostr.net/
