Môn văn có cần cho tất cả chúng ta không?

Ở bảo tàng Orsay nổi tiếng có bức tranh mang tên Origine du monde – “Nguồn gốc của Sự sống”, (Ngày nay, Orsay là một trong những viện bảo tàng quan trọng nhất của Paris, sở hữu các tác phẩm nổi tiếng của nghệ thuật phương Tây thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 (1)). Những tác phẩm được lưu giữ ở đây đã được thẩm định, sàng lọc gắt gao, qua thời gian và qua con mắt thẩm mỹ của hàng triệu, triệu người trên toàn thế giới. Tác phẩm đã được lưu giữ ở đây thì không cần phải bàn cãi gì về giá trị nghệ thuật, thẩm mỹ… vì đó thực sự là những kiệt tác của nhân loại.

Xin nhắc lại rằng đây là bức tranh mang tên “Origine du monde” được lưu giữ ở bảo tàng Orsay của Pháp. Nhắc lại như vậy để một lần nữa xin được đề cao giá trị nghệ thuật của bức tranh này. Tiếc rằng đa số người Việt Nam chúng ta đều nhìn thấy đây không phải là… bức tranh đầy tính nghệ thuật mà đây là… bức ảnh khiêu dâm chụp… cửa mình của người phụ nữ. Tương tự như vậy khi mà được nghe những bản nhạc của Mozart, của Bach… – những kiệt tác nghệ thuật của nhân loại nhưng đa số chúng ta đều không cảm nhận được cái hay, cái đẹp gì ở đây. Những tác phẩm nghệ thuật có giá trị mà chúng ta không thể cảm nhận được, tiếc quá.

“Quá phi lý khi giới trẻ không biết Picasso là ai”- đây là tâm sự của họa sĩ Lý Trực Sơn trên báo Vietnamnet mới đây (2). Nhưng như đã nói ở trên đến người lớn chúng ta, kể cả những người có trình độ tri thức cao, hoặc người được sinh sống và học tập ngay tại những đất nước như Pháp, Mỹ… đều không cảm thụ được gì từ những bức tranh của Picasso thì trẻ em chúng ta sao mà cảm thụ được. Đến ngay như ông quan phụ trách Văn hóa như ông Thứ trưởng Bộ VHTT & DL Trương Minh Tuấn, người vừa có bài trả lời phỏng vấn trên báo chí và là người vừa ký quyết định khai tử trang Haivl thì đây chắc chắn là… ảnh khiêu dâm! (Bức tranh này mà được post trên Haivl thì Haivl đã bị đình bản từ lâu vì… truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy. Hic…)

Haivl mang đến những nụ cười vui nhộn, hài hước biết bao; một sự khởi nghiệp đáng khen ngợi nhưng chỉ vì những cái đầu ngu xuẩn như ông Thứ trưởng xôi thịt này mà Haivl bị đóng cửa (Sắp tới ông thú trưởng xôi thịt này chắc sẽ là Bộ trưởng Bộ VHTHDL. Wa…). Vào net bữa nay thiếu Haivl làm thấy thiếu thiếu cái gì đó. Hơn 4triệu “like” và rất nhiều người truy cập hàng ngày (trong số này có rất nhiều người hiểu biết) không hề được xem xét (3). Một cái tát rất mạnh vào cộng đồng mạng, vào những người hiểu biết. Than ôi, đúng là “không thể thắng được bọn ngu dốt vì chúng quá đông” (Einstein). Thật buồn và đau xót.

Chúng ta có thể hiểu một bài toán khó, một bài văn, bài thơ nhưng để hiểu một tác phẩm điêu khắc, hội họa, âm nhạc giao hưởng thì thật khó, thậm chí là không thể. Vậy để làm thế nào để cảm thụ nghệ thuật được qua những tác phẩm âm nhạc, hội họa, điêu khắc… đây? Một câu hỏi khó nhưng có thể sẽ có lời giải khi chúng ta liên tưởng đến nước Pháp hoặc các nước tiên tiến khác. Ông bạn tôi, người đã có cơ hội học tập nhiều năm tại Pháp chụp lại bức tranh này khi đi tham quan bảo tàng Orsay, tâm sự rằng ngay từ nhỏ trẻ em của Pháp đã có sự cảm thụ về nghệ thuật một cách tuyệt vời.

Còn theo họa sĩ Lý Trực Sơn, người có tới 9 năm ở nước ngoài thì sở dĩ bọn trẻ Pháp cũng như các nước văn minh khác, chúng có thể dễ dàng cảm thụ được những tác phẩm hội họa, âm nhạc, điêu khắc… là bởi chúng có được cơ hội tắm mình trong không gian nghệ thuật ngay từ nhỏ. Trong mỗi góc phố, mỗi hàng cây, mỗi con đường… ở các nước Pháp cũng như các nước tiên tiến khác ta đều có thể bắt gặp những hình ảnh điêu khắc, hội họa, âm nhạc. Không cần những bài học khô cứng về văn hóa, nghệ thuật thay vào đó là những hình ảnh, hiện vật nghệ thuật sống động. Khi được tắm mình trong không gian nghệ thuật như thế ngay từ nhỏ thì trẻ em cũng có thể cảm thụ được nghệ thuật là điều dễ hiểu.

Gần đây Bộ trưởng Y tế có đề xuất rằng nên đưa môn Văn vào là một trong những môn thi của trường Y. Theo bà Bộ trưởng thì môn văn giúp cho bác sĩ ăn nói mạch lạc, soạn văn bản đúng đắn. Tuy nhiên sâu xa hơn nữa ở đây là môn văn sẽ giúp người bác sĩ có những cảm thụ tốt về văn học, nghệ thuật, làm cho bác sĩ có thể nhận ra những cái hay, cái đẹp; cái xấu cái tốt của muôn mặt đời sống xã hội giúp bác sĩ sống tốt hơn chứ không phải là học văn tốt sẽ giúp bác sĩ nói dối sáng tạo như một ý kiến của một bạn đọc trên Vietnamnet (4).

Mà thực tế các trường đại học hàng đầu Thế giới đều yêu cầu ứng viên viết bài luận trong hồ sơ xin học. Lẽ nào những trường này toàn tuyển được những người nói dối sáng tạo? Một bác sĩ biết rung động trước cái đẹp, biết thổn thức đau khổ trước nỗi đau của đồng loại thì chắc không thể là một bác sĩ tồi được.

Văn học là nhân học; và Văn học, nghệ thuật cần cho tất cả các ngành học; cần cho tất cả mọi người chứ không riêng gì bác sĩ. Văn học, nghệ thuật làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn, nhân bản hơn bởi “Nếu con người chỉ biết có giá trị vật chất thì chẳng khác gì một con vật” (lời một triết gia); còn nhà báo Thomas Friedman có viết trong Thế Giới Phẳng có đoạn đại ý như thế này:

“Những người có cảm thụ về văn hóa nghệ thuật tốt thì thường có cuộc sống hạnh phúc hơn, thành công hơn” và “Muốn sáng tạo ra những sản phẩm cao cấp, đáp ứng được những nhu cầu khắt khe nhất của người dùng thì cần phải có sự thấu cảm sâu sắc về nghệ thuật, cuộc sống.” Điều này có nghĩa là không phải đơn thuần mà ta có thể sáng chế, phát minh ra những sản phẩm chẳng hạn như Iphone, Ipad…, để sáng tạo được ra chúng thì cần phải có tư duy thiên tài nhưng cũng cần phải có sự thấu cảm sâu sắc.

Hoc văn và nghệ thuật tốt để rồi có những cảm thụ tốt về văn học; nghệ thuật sẽ góp phần làm cho bác sĩ nói riêng và cho mỗi người chúng ta nói chung sẽ “người” hơn; “mỗi bài văn hay, mỗi tác phẩm nghệ thuật đặc sắc như là những tiếng chuông rung lên nhè nhẹ; hay như những nấc thang nhỏ, góp phần làm cho bác sĩ nói riêng và mỗi chúng ta nói chung tránh xa con thú, tiến dần loài người” (nói theo cách nói của Goorki). Và như đã nói ở trên “Những người có cảm thụ về văn hóa nghệ thuật tốt thì thường có cuộc sống hạnh phúc hơn, thành công hơn”. Bởi vậy môn Văn và những môn Văn hóa nghệ thuật cần cho tất cả mọi người chứ không riêng chỉ cho bác sĩ.

Pham AQ