Nghĩ khác — Sáng tạo — Quên đi tất cả những gì đã biết

Featured image: Tanielle Childers

Người Trung Hoa có ngạn ngữ: “Đứng trên núi không thấy được núi” nghĩa là khi đang ở trong hoàn cảnh nào đó, con người vô thức không cảm nhận định được tác động của hoàn cảnh ấy lên họ. Trải nghiệm này đúng cho tất cả mọi người.

Bây giờ, chúng ta chơi một trò nhỏ nhé. Hai bức ảnh này nằm ở trang 44 và 47 quyển 7 Thói Quen Để Thành Đạt, Stephen R.Covey, bản quyền tiếng Việt thuộc về Công ty First New – Trí Việt. Nếu bạn nào đã kinh qua thì “Suỵt, im lặng nhé. ;)” Bạn nhìn hai bức hình bên dưới, bạn thấy được gì?

Nửa gương mặt của một cô gái sang trọng với chiếc cổ xinh đẹp, khoác áo lông. Còn gì nữa không? Một công lông vũ. Còn gì nữa không? Một chiếc vòng cổ. Còn gì nữa không? Tôi nói rằng đó là một bác gái 70 tuổi, không thể nào là một cô gái trẻ. Và chúng ta sẽ một cuộc tranh cải xem ai đúng. Chẳng ai đúng cả! Bức ảnh vẽ cả hai. Thật ra lần đầu tiên tôi nhìn vào tấm hình thứ hai tôi nhìn thấy một bác gái sang trọng không kém có đôi môi mỏng. Vì tôi có thói quen đọc sách từ giữa ra, nên thay vì thấy bức ảnh thứ nhất, tôi đã thấy bức ảnh trang 72 trước.

Nhiều người trong chúng ta, bao gồm cả tôi, đã thấy qua nhiều bức ảnh thú vị như thế này khá nhiều trên mạng. Điểm khác biệt duy nhất, ta được cảnh báo điều đặc biệt tiềm ẩn trong bức ảnh. Thế là theo phản ứng cảnh giác tự nhiên, ta “banh mắt” ra tìm và tòi, khám và phá. Dĩ nhiên, khá nhiều người nhìn ra được ngay lập tức hai hình ảnh lồng ghép nhau. Bài học phổ biến được rút ra là: Hãy nhìn nhận mọi vật dưới nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, tôi lần đầu đọc cuốn 7 Thói Quen Để Thành Đạt, và bạn lần đầu tiên chơi trò này, vẫn bị lừa ngoạn mục.

Tại sao?

Vì tất cả chúng ta đều có quá khứ, tiềm thức, hiểu biết về một số lĩnh vực nào đó, ảnh hưởng văn hóa, quan điểm, tư tưởng của một nhóm nào đó. Tất cả những điều xung quanh xây dựng nên hoàn cảnh của ta. Những người có hoàn cảnh khác nhau sẽ có góc nhìn khác nhau, giống như bạn được thấy bức phát họa cô gái trẻ trước còn tôi thì lại là một bác gái. Trong cuộc sống thường nhật, chúng ta tiếp nhận một vấn đề, chẳng có một cảnh báo nào, cũng không nhắc nhở lưu ý, chỉ có hoàn cảnh gắn với con người. Vì thế, với một tuýp người, một nhóm người có cùng hoàn cảnh, không lạ khi họ cũng có cùng phản ứng, quan điểm. Hoàn cảnh dẫn đến những định kiến của chúng ta về một vấn đề, những tranh cải vô bổ, thậm chí những hiểu lầm trầm trọng. Định kiến, có cái tốt, có cái xấu, nhưng vẫn là định kiến.

Nếu một đứa bé trai được dạy rằng người đàn ông thật sự mạnh mẽ là người biết tôn trọng những người phụ nữ của mình – mẹ, chị, em gái, người ấy; là một chỗ dựa tinh thần vững chắc; là một vòng tay luôn vươn ra ôm lấy họ khi họ đau đớn mà không cần bất kỳ lý do nào, đứa trẻ ấy chắc chắn sẽ trở thành một quý ông. Nếu một cô bé được dạy rằng người phụ nữ đẹp nhất là người đủ dũng cảm sưởi ấm cho mái ấm của họ bất chấp tất cả, đủ dịu dàng tạo ra sự lãng mạn những nơi họ đến, đủ khôn ngoan nhận ra rằng sắc đẹp vĩnh cửu không đến từ son phấn, cô bé ấy sẽ người đẹp nhất thế giới của những người đàn ông trong cuộc đời họ.

Thế nhưng quý ông ấy có hay không nhận ra những người thấp nhất của đáy xã hội, những con đĩ cũng có những câu chuyện; người đàn bà đẹp nhất thế gian kia có hay không hiểu rằng những con người kinh sợ nhất, những tên giết người hàng loạt là những kẻ đáng thương nhất, họ là người đã từng bị bỏ rơi, cô độc, hất hủi, lăng nhục, lợi dụng, chịu mọi đau khổ đến mức tâm hồn yếu đuối tình nguyện khép kính để không bị tổn thương hơn nữa? Nếu những đứa trẻ không được biết về câu chuyện về những con người dưới đáy xã hội, họ sẽ không. Họ không bao giờ có cơ hội đứng ở vai trò những con người thấp kém ấy, vì lắm lúc, họ chẳng có hiểu biết gì về những thứ dơ bẩn ấy. Họ đã được nhìn bức ảnh cô gái trẻ đủ lâu để quên rằng có lẽ có một bức ảnh về một bà già bị họ lãng quên…

Chúng ta đều biết rằng chỉ khi đứng vào vai trò, hoàn cảnh của một người mới hiểu được người đó. Đó là một cách để nghĩ khác và hiểu được kẻ khác. Tuy nhiên, bức ảnh phát thảo về một bác già có hay không tồn tại, ta có hay không có cơ hội đứng vào vị trí của người khác? Chúng ta thường làm theo cách này: Học hỏi nhiều hơn, tìm hiểu nhiều hơn, thừa hưởng nhiều quan điểm, góc nhìn hơn. Nó có đem lại hiệu quả không? Đối với mục tiêu nghĩ khác đi, có lẽ có, còn đối với sáng tạo mới thì không. Nghịch lý là người càng biết quá nhiều lắm lúc lại không sáng tạo được. Sáng tạo là sinh ra từ những con số không, không hiểu biết, không định kiến, không áp đặt… ngoại trừ không cảm xúc. Người nghệ sĩ tạo nên kiệt tác của mình với một niềm đam mê và cảm xúc dâng trào.

Vì thế, hãy đến với cách thứ hai, cách chắc chắn sẽ đưa ta đến con đường nghĩ khác đi, sáng tạo mới: quên đi bức tranh cô gái! Vứt bỏ đi hoàn cảnh của mình, quên đi tất cả định kiến, gạt bỏ mọi ý niệm trong đầu, tìm kiếm một cảm xúc mới, một tâm tình mới mỗi lần nhìn vào bức tranh thứ hai. Đó là cách chúng ta sáng tạo ra cái mới. Hãy vẽ lên một trang giấy trắng hay ít nhất, một trang giấy đã được xóa trắng.

Ý tưởng của bài viết lấy từ bài nói chuyện của Jacob Barnett: Forget What You Know tại TEDxED, không phải của mình. Tuy nhiên, mình cũng rất vui chuyển tải bằng tiếng Việt giúp cậu ấy.