Bàn về cái sự “giận”

Featured Image: Saurabh Vyas

Tất cả những nội dung dưới đây do tác giả cảm thụ và viết lại dựa trên “Không giận (Okoranai koto)” của Alubomulle Sumanasara. Nó thể hiện tư tưởng Phật giáo nguyên thủy thông qua nhân sinh quan của cá nhân tác giả.

1. Thế nào là “giận”

+ “Giận” là một trong hai cảm xúc cơ bản của con người, xuất hiện một cách nhất thời khi con người nảy sinh phản ứng mang tính cự tuyệt trước một sự vật/sự việc nào đó.

Trước một sự vật hay sự việc, con người ta sẽ nảy sinh ra một trong hai phản ứng: Phản ứng mang tính chấp nhận, hoặc phản ứng mang tính cự tuyệt. Phản ứng chấp nhận dẫn đến cảm xúc “yêu” mang tính tích cực và xây dựng, còn phản ứng cự tuyệt dẫn đền cảm xúc “giận” mang tính tiêu cực và phá hoại. Với nhiều cung bậc và hình thức khác nhau, hai cảm xúc cơ bản này làm nên hầu hết mọi cảm xúc của con người.

Cụ thể hơn, “giận” có thể có rất nhiều dạng: Gớm ghiếc khi gặp thứ mình không thích, tức giận khi cảm thấy bị trêu chọc/bắt nạt, ganh tỵ khi thấy người khác hơn mình, buồn bã khi mất mát cái gì đó, chán nản khi không đạt được mục đích, cay cú khi thua cuộc, v.v. Nói tóm lại “giận” gắn liền với cảm giác “bất hạnh”. Nếu muốn biết hiện tại bản thân có đang giận hay không, chỉ cần tự hỏi xem bản thân có đang cảm thấy vui vẻ hay không, có đang cảm thấy hạnh phúc hay không. Nếu có dù chỉ một chút ngập ngừng, thì rất có thể cảm xúc “giận” đã và đang xuất hiện đâu đó trong tâm hồn.

2. Tại sao lại “giận”

+ “Giận” xuất phát từ cái tôi và những vọng tưởng của cái tôi. Con người ta “giận” vì tự cho rằng mình đúng, mình hoàn hảo, mọi thứ phải theo ý mình.

Tại sao chúng ta lại có phản ứng cự tuyệt trước một sự vật/sự việc nào đó? Nguyên nhân có phải nằm ở bản thân sự vật/sự việc đó hay không? Nếu đúng là như vậy thì tất cả mọi sinh vật có khả năng phản ứng đều sẽ phản ứng giống nhau trước cùng một sự vật/sự việc. Nhưng thực tế rõ ràng không phải như vậy, do đó nguyên nhân chỉ có thể nằm ở bản thân chúng ta mà thôi.

Ta hãy lấy một ví dụ dễ hiểu giữa người và loài vật. Rất nhiều người khi gặp một con gián đều cảm thấy gớm ghiếc và/hoặc sợ hãi. Nhưng đối với một con gà, thì một con gián lại là một bữa ăn ngon. Ngược lại một miếng bít tết đối với nhiều người là một món khoái khẩu, thì đối với một con bò lại không khác gì một miếng giẻ rách. Sở dĩ có sự khác nhau đó là vì mỗi chúng ta đã tự gán cho hai sự vật đó những thuộc tính là “gián = bẩn thỉu ( = cự tuyệt)” và “bít tết = món ngon ( = chấp nhận)”. Những thuộc tính đó không phải là thuộc tính cố hữu của các sự vật kia, mà hoàn toàn là những vọng tưởng do con người nghĩ ra.

Khi những thông tin mà con người tiếp thu từ thế giới bên ngoài mâu thuẫn với những vọng tưởng đang có, thì trong đầu chúng ta sẽ phát sinh phản ứng cự tuyệt. Một con gián bẩn thỉu xuất hiện trước mắt chúng ta đi ngược lại vọng tưởng

1) “Gián bẩn thỉu” và 2) “Mọi thứ xung quanh tôi phải sạch sẽ”. Một người ăn thịt chó đi ngược lại vọng tưởng 1) “ăn thịt chó là xấu xa” và 2) “không ai được phép làm điều (tôi cho là) xấu xa”. Một thất bại của bản thân đi ngược lại vọng tưởng 1) ”thất bại là điều đáng xấu hổ” và 2) “tôi không bao giờ làm điều đáng xấu hổ”. Và cái vọng tưởng lớn nhất mà mọi người thường có chính là “mọi việc trên thế gian sẽ/phải diễn ra theo ý tôi”.

Khi một người có cái tôi càng mạnh mẽ, càng tự cho mình là đúng, thì những vọng tưởng này càng vững chắc, và phản ứng cự tuyệt cũng sẽ mãnh liệt hơn. Ngược lại một người luôn nghĩ rằng mình chưa chắc đã đúng, mình vẫn còn khiếm khuyết, thì người đó hoặc sẽ không có vọng tưởng, hoặc sẽ có khả năng xóa bỏ, điều chỉnh, hoặc dung hòa những vọng tưởng của mình với thực tế xung quanh thay vì cự tuyệt.

3. Tại sao không nên “giận”

+ Không có cái gọi là “giận chính đáng” mà chỉ có “giận vô lý”. Bất cứ mọi hình thức và cấp độ nào của “giận” cũng đều đem đến bất hạnh cho bản thân và mọi người xung quanh.

Chúng ta thường nghe được rất nhiều lý do khác nhau cho việc “giận một cách chính đáng”, và rất nhiều trong số đó nghe rất có lý. Tuy nhiên chắc chắn tuyệt đại đa số các lý do đó đều có dạng: “Vì hắn/nó…” Nói cách khác, mọi người cho rằng mình “giận” vì lý do bên ngoài, vì mình là nạn nhận, vì thằng kia sai mình đúng. Nhưng thực sự tất cả tựu chung lại đều là vì “không theo ý tôi nên tôi giận”. Và đó là một lý do rất vô lý.

Tại sao “giận” lại vô lý? Vì những “hắn/nó” kia đều là các tác nhân bên ngoài mà bản thân mỗi người không có quyền mà cũng chẳng có khả năng quyết định hay ra lệnh. Thế gian xung quanh chẳng cần biết vọng tưởng của bạn là gì hay cái tôi của bạn to đến đâu. Đó là một điều hiển nhiên như trái đất tròn hay chuyện mưa nắng thất thường vậy. Người ta ít khi “giận” vì trời đột nhiên mưa, bởi không mấy ai vọng tưởng có thể điều khiển được ông trời. Không ai “giận” vì một điều mà họ cho là hiển nhiên. Vậy thì tại sao lại vọng tưởng có thể điều khiển được thế gian theo ý mình, để rồi “giận” khi bị thế gian chổng mông vào mặt?

Ngoài ra, từ định nghĩa ta có thể thấy cảm xúc “giận” về căn bản đối lập với “hạnh phúc”. Một người khi đang “giận” sẽ không thể cảm thấy được bất cứ niềm vui nào. Đó là chưa kể cảm xúc và những hành động do “giận” của người đó sẽ lây lan sang và phá hoại hạnh phúc của những người xung quanh. Nói cách khác người “giận” là người “đánh cắp hạnh phúc” của người khác. Mọi hành động mang tính phá hoại đều bắt nguồn từ “giận”, và “giận” chỉ có thể tạo ra được sự phá hoại. Sự phá hoại bắt đầu từ chính sức khỏe và tâm hồn của chúng ta, và cao hơn có thể dẫn đến chiến tranh, xung đột và diệt chủng. Nếu mỗi chúng ta không kiểm soát sự “giận”, thì sự “giận” sẽ phá hủy chúng ta.

4. Làm sao để không “giận”

+ “Giận” không phải là một việc bất khả kháng mà là một lựa chọn có trách nhiệm. Không “giận” không phải là xả “giận” hay kìm nén “giận”, mà là xóa bỏ “giận”. Hãy bắt đầu bằng việc xóa bỏ cái tôi, ý thức cái hại của giận và tự quan sát bản thân.

Nhiều người có thể sẽ cho rằng “giận” là một phản ứng mang tính bản năng của con người và do đó không thể kiểm soát được. Chúng ta không phải thánh nhân, nên có thể trong giây lát cảm xúc “giận” bột phát là điều không thể tránh được. Nhưng việc có kéo dài “giận” hay không, có “giận” trở lại hay không, có hành động trong khi “giận” hay không là điều hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát và là một quyết định của ý thức tự do. Nói cách khác, con người ta “giận” là vì họ muốn được “giận”, họ thích được “giận”. Nếu ai đó nghĩ mình không muốn “giận” nhưng vẫn “bị giận”, thì người đó đơn thuần chỉ đang không muốn nhận trách nhiệm về cảm xúc và hành động của mình mà thôi.

Vì “giận” là quyết định có ý thức của mỗi người, nên cách hiệu quả nhất, triệt để nhất để không “giận” là “đừng có giận” nữa. “Giận” chỉ thực sự biến mất khi bị xóa bỏ từ gốc, khi nó không phát sinh, chứ không phải thông qua việc xả ra hay kìm nén. Việc xả “giận” giống như một người nghiện thuốc lá, thay vì cai thuốc thì mỗi khi thèm lại mua thuốc về hút vậy. Có thể nhất thời cơn thèm sẽ lắng xuống, nhưng nó sẽ lại bộc phát và ngày càng mạnh hơn, thường xuyên hơn. Còn việc kìm nén “giận” thì lại giống như một người cầm cục than nóng đỏ trên tay, nóng quá nên nuốt nó vào bụng vậy. “Giận” sẽ không biến mất, mà chỉ đi từ ngoài vào trong, từ chỗ nông xuống chỗ sâu, từ mãnh liệt thành âm ỉ. Nó vẫn sẽ tạo ra sự phá hoại, nhưng từ từ hơn, với hệ quả lâu dài hơn.

Vậy xóa bỏ “giận” từ gốc như thế nào? Như đã nói “giận” xuất phát từ cái tôi và những vọng tưởng của nó. Do đó ta cần phá bỏ hoặc ít ra là thu hẹp cái tôi và những vọng tưởng của bản thân lại. Hãy biết rằng cái tôi không tồn tại, rằng ý thức của chúng ta chỉ là một chuỗi những thông tin và cảm xúc trôi đi liên tục, rằng thế gian xung quanh là một thực thể khổng lồ mà trước nó chúng ta yếu đuối và vô năng. Hãy biết rằng chúng ta luôn luôn khuyếm khuyết, luôn luôn sai một cách tuyệt đối mà chỉ đúng một cách tương đối. Nói theo cách thông thường, hãy rèn đức tính khiêm tốn, luôn tự nghi ngờ bản thân, và luôn sẵn sàng tiếp nhận những thực tế trái ngược với kỳ vọng và định kiến của bản thân.

Những điều trên cần rất nhiều nỗ lực và thời gian, và đối với tuyệt đại đa số chúng ta nó sẽ là một chặng đường kéo dài cả đời. Tuy vậy vẫn có những việc nhỏ mà chúng ta có thể làm ngay từ bây giờ để kiềm chế “giận”. Trước hết, ta cần tự ý thức rằng “giận = xấu = cần loại bỏ”. Hãy luôn coi “giận” như một thứ độc dược cực mạnh mà mỗi khi nó xuất hiện trong đầu chúng ta cần tìm mọi cách loại bỏ càng sớm càng tốt. Việc trong mỗi lần chúng ta có loại bỏ được “giận” hay không không quan trọng, mà quan trọng là chúng ta dần tự hình thành cho mình một giá trị quan trong đó “giận” là một thứ hoàn toàn không đáng hoan nghênh hay ủng hộ.

Tiếp theo, ta cần luôn tự ý thức và quan sát bản thân. Hãy luôn tự theo dõi bản thân xem hiện tại ta đang “vui” hay đang “giận”. Nếu ta đang không “vui”, tức là ta đang “giận”, thì hãy tự nói với mình trong đầu “ta đang giận” và lặp đi lặp lại cho đến khi hết “giận”. Việc này sẽ giúp thức tính và giải thoát suy nghĩ ra khỏi “giận” và ra khỏi cái tôi để quan sát và đánh giá mọi việc một cách khách quan và rõ ràng. Không nên nghĩ “ta không được phép giận” vì như vậy dễ dẫn đến sự kìm nén, và vì bản thân suy nghĩ đó cũng là một dạng “giận”. Hãy cứ để cho “giận” diễn ra một cách tự nhiên, nhưng hãy theo dõi từng cử chỉ hành động, từng diễn biến dù nhỏ trong cơ thể và cảm xúc của bản thân và của xung quanh trong suốt quá trình. Khi đó chắc chắn rằng mỗi người sẽ thấy bản thân trong khi “giận” thật xấu xí, và “giận” sẽ phá hoại cơ thể và hạnh phúc của bản thân và cả xung quanh như thế nào.

5. Kết luận:

+ “Giận” là một cảm xúc tiêu cực, dựa trên những lý do vô lý, xuất phát từ vọng tưởng cá nhân, mà mỗi chúng ta nên loại bỏ. Có thể cả đời chúng ta cũng sẽ không thể xóa bỏ hoàn toàn nó, nhưng nỗ lực hạn chế nó bằng việc tu dưỡng bản thân sẽ giúp cho chúng ta trở nên những con người tốt đẹp hơn và hạnh phúc hơn.

Hawkie