*Photo: Manuela Martin
Lướt facebook và đập vào mắt những dòng thế này:
“Trong cái nắng như lửa đốt ở Miền Nam
Cái mưa phùn của Miền Bắc
Cả thế giới đang trông chờ MH370
Nga và Phương tây đang tranh cãi gay gắt về Crimea…
Petrolimex lặng lẽ, lặng lẽ…tăng giá xăng 180 đồng”
Chú Pertrolimex lại lặng lẽ tăng giá xăng lên 180 đồng vào lúc 12 giờ trưa ngày hôm nay. Có lẽ rằng đọc được những tin tăng giá xăng như thế, mọi người chẳng còn mấy ngạc nhiên nữa mà chỉ biết thở dài ngao ngán: “Xăng lại tăng”. Người dân cũng chẳng còn phản ứng mạnh mẽ trước những cái tin chấn động như thế và trong đầu họ lại xuất hiện suy nghĩ: “Tăng thì tăng chứ biết làm sao giờ, đi thì vẫn phải đi, xe vẫn phải chạy, xăng vẫn phải đổ thôi” Và rồi lại những nỗi lo lắng thường trực kèm theo: “Thực phẩm tăng, chi phí tăng nữa đây”
Đây là lần thứ hai, giá xăng dầu điều chỉnh tăng trong năm 2014, lần thứ nhất đã tăng 300 đồng vào ngày 21/02. Theo giải thích của cơ quan quản lý, nguyên nhân tăng giá xăng là giá dầu thô thế giới thời gian quan tăng giảm liên tục, không rõ xu hướng nhưng giá xăng dầu thành phẩm vẫn ở mức cao. Bình quân 30 ngày, giá cơ sở xăng dầu trong nước đang cao hơn giá bán 71-654 đồng (chênh lệch cao nhất với xăng RON 92). Riêng dầu madút có giá cơ sở thấp hơn 113 đồng. Do diễn biến này, để hài hòa lợi ích giữa các bên, cơ quan điều hành cho phép doanh nghiệp tăng giá bán lẻ mặt hàng xăng tối đa 189 đồng, dầu diesel tối đa 71 đồng một lít và giảm giá madút ít nhất 113 đồng mỗi kg. Riêng dầu hỏa, do mức chênh lệch không lớn, giá bán được giữ nguyên.
Giá xăng dầu thị trường ở Việt Nam đã được minh bạch?
Giá xăng dầu thị trường ở các nước là dựa vào chi phí, còn ở Việt Nam thì phụ thuộc vào yếu tố nào? Cứ mỗi lần Petrolimex tăng giá xăng lại giải thích nguyên nhân là do giá thành đầu vào tăng, nhưng hầu như người dân không được biết mức độ tăng chi phí đầu vào ấy là bao nhiêu. Việc minh bạch giá xăng dầu là đòi hỏi tất yếu của người dân và luôn được bàn cãi nhiều nhất khi giá xăng tăng cao ngất ngưởng nhưng lại giảm nhỏ giọt.
Công khai minh bạch trong phương án tính toán giá cơ sở trong đó chi tiết từng yếu tố chi phí cấu thành giá cơ sở như giá xăng dầu thành phẩm thế giới, các khoản thuế, phí kinh doanh, lợi nhuận định mức sử dụng quỹ bình ổn giá. ..Nhưng tất cả những kiến nghị về chuyện minh bạch đều chỉ nằm trên những đề xuất, và cũng chỉ là những lời hứa suông của các cấp Quản lý.
Quyền tự quyết của các doanh nghiệp và sự độc quyền trong giá xăng dầu
Các doanh nghiệp xăng dầu hiện nay có quyền tự điều chỉnh giá trong biên độ giá cơ sở biến động 7% nhằm tăng tính thị trường cho xăng dầu và sự cạnh tranh cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên, xét vào mặt hàng xăng dầu, từ xưa đến nay chỉ do các công ty 100% vốn nhà nước hoặc công ty cổ phần vốn nhà nước kinh doanh. Như vậy là một mình họ một chợ, giá cả thị trường cũng chính họ quyết định. Cũng giống như các điện, nước thì xăng dầu vẫn thuộc thế độc quyền của nhà nước. Nếu vậy cơ chế thị trường tự định giá xăng dầu ở thị trường xăng dầu của Việt Nam liệu có được hiệu quả?
Việt Nam cũng xuất khẩu dầu thô và Petrolimex là đơn vị duy nhất thay mặt Nhà nước bán dầu thô thu ngoại tệ . Giá dầu tăng đồng nghĩa khoản thu này tăng và nó phải được tái đầu tư, bù đắp cho khoản chi phí phải nhập xăng dầu thành phẩm. Nhưng chúng ta đã thấy được lợi ích này chưa? Các cấp quản lý lại suốt ngày ra rả về việc xuất khẩu dầu thô không bù đắp được sự tăng lên của giá dầu thành phẩm. Rồi lại tăng giá và vẫn tiếp tục duy trì quỹ bình ổn giá với mức 300Đ/ lít. Không có một sự minh bạch rõ ràng nào về chuyện này, những dấu chấm hỏi nghi ngờ vẫn còn để đó.
Doanh nghiệp xăng dầu than lỗ nhưng có thực sự lỗ?
Theo kết quả của năm 2013 thì Petrolimex đã thu được lợi nhuận trước thuế là 1.929 tỷ đồng, trong đó xăng dầu chuyển từ lỗ 126 tỷ đồng năm 2012 thành lãi trước thuế 768 tỷ. Như vậy, đây được coi là một dấu hiệu tích cực của ngành xăng dầu, nhưng tại sao lại có một nghịch lý tăng giá xăng luôn xảy ra.
Theo như phân tích thì mặc dù lợi nhuận của Petrolimex tăng khủng nhưng doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ lại giảm. Theo các chuyên gia thì lợi nhuận này thu được do giá xăng, dầu, gas tăng và một số thời điểm tiền lời của doanh nghiệp còn đến từ xã quỹ bình ổn giá. Thực tế, 2013 đã có 11 lần điều chỉnh giá, trong đó tăng giá vẫn lớn hơn giảm giá, 4 lần thay đổi thuế và 12 lần trích xã quỹ bình ổn.
Sự kiện tăng giá này diễn ra chỉ vài ngày một dài doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu than lỗ và có công văn Bộ Tài chính cho rằng giá cơ sở mặt hàng xăng A92 đang cao hơn giá bán hiện hành gần 500 đồng/lít; sau khi sử dụng 300 đồng/lít quỹ bình ổn giá, doanh nghiệp còn lỗ gần 200 đồng/lít. Như vậy, sự điều chỉnh giá xăng của thị trường Việt Nam chỉ cần vài lời than vãn lỗ lãi của các doanh nghiệp?
Xăng dầu tăng giá: Gánh nặng thuộc về ai?
Tất nhiên, các doanh nghiệp kinh doanh vận tải và sản xuất hàng hóa là những người chịu gánh nặng trực tiếp nhất. Xăng – dầu chịu khoảng 40 – 50% giá thành vận tải, do đó nhích dần nhích dần giá cước vận chuyển là điều hiển nhiên. Việc tăng giá xăng dầu cũng kéo theo hiệu ứng dây chuyền hàng loạt các hàng hóa khác cũng tăng theo do chi phí sản xuất tăng. Và rồi tất cả những gánh nặng ấy lại đổ lên đầu người dân, các chi phí sinh hoạt, ăn uống sẽ đồng loạt tăng theo, các ngành kinh doanh bán lẽ cũng được đà đó mà tăng giá theo, một cái sự tăng lên mà khó có đường giảm xuống. Đời sống của người dân lại càng thêm chật vật, nhưng họ chẳng có thể làm được gì, ngoài việc buông lơi vài tiếng thở dài và làm quen với cảnh bị bóp ngẹt.
Như vậy, có phải dựa vào vị thế độc quyền mà các doanh nghiệp xăng dầu tăng giá và đẩy hết mọi gánh nặng lên những đôi vai của người dân bé nhỏ, trong khi chính bản thân các ông lớn lại thu được những lợi nhuận khủng hàng năm? Tại sao chỉ có những lời giải thích cho việc tăng theo giá xăng thế giới mà lại làm lơ và không có phản ứng gì khi giá xăng dầu của thế giới giảm? Và rồi người dân cứ phải làm quen mãi với tình trạng tăng giá không ngừng cho những sản phẩm độc quyền và chi phối bởi nhà nước.
Trang Nguyễn
