Nội dung
Tôi từng sợ bạo lực. Sợ đến mức tránh né mọi xung đột, nhường nhịn vô điều kiện, chỉ mong yên ổn mà sống. Tôi tin rằng chỉ cần sống hiền, sống đúng, sống tránh va chạm là đủ để được bình yên. Nhưng đời không vận hành theo điều ta tin. Cuộc đời không phát kẹo cho những người “tử tế” kiểu đó. Và thế là tôi bị đạp lên, bị lấn tới, bị lừa gạt, bị phản bội, tất cả chỉ vì tôi không dám vùng lên. Đó là lần đầu tôi hiểu: bạo lực không phải lúc nào cũng là cái xấu. Nhiều khi nó lại là biên giới cuối cùng của tự trọng.
Rồi sau một thời gian phản kháng, tôi lại nghiêng sang thái cực ngược lại. Tôi trở nên cứng rắn hơn, dữ dội hơn, thích kiểm soát hơn. Tôi thấy bản thân mình “có quyền lực / sức mạnh” và tôi dùng nó như một liều thuốc giải cho những năm tháng bị chà đạp. Nhưng càng đi sâu vào con đường đó, tôi càng xa rời chính mình. Tôi nhìn thấy sự cô đơn trong ánh mắt người bên cạnh. Tôi thấy bản thân mình phản ứng như một con thú, không phải người. Và tôi hiểu: cả hai thái cực đều là vô minh, chỉ khác nhau hình dạng.
1. Khi Ta Sợ Bạo Lực Như Sợ Quỷ Dữ
Có một thời gian dài, tôi sống với niềm tin rằng người tốt thì không nên giận dữ, không nên to tiếng, không nên phản kháng. Tôi nhẫn nhịn. Tôi chịu đựng. Tôi lựa lời. Tôi chọn im lặng thay vì đối đầu. Tôi tin rằng im lặng sẽ khiến mọi chuyện êm đẹp. Nhưng đời không êm đẹp. Đời không tha cho kẻ không biết nói “không”. Và tôi dần trở thành người bị người khác định đoạt, bị dẫn dắt như cái bóng.
Càng nhẫn nhịn, tôi càng bị lấn tới. Càng mềm mỏng, tôi càng bị coi thường. Càng tránh né, tôi càng mất đi chính mình. Tôi nhận ra rằng đôi khi muốn bảo vệ sự yên bình, ta buộc phải nổi giận. Không phải để phá hoại, mà để thiết lập lại biên giới. Không phải để làm đau người khác, mà để khẳng định rằng: ta tồn tại, và ta không yếu đuối như ngươi tưởng.
Tôi học được một điều rất quan trọng: sự mềm yếu không phải là đạo đức. Nó chỉ là vỏ bọc cho sự sợ hãi. Và một người không dám giận, không phải là người đã giác ngộ, mà chỉ là người chưa dám nhìn thẳng vào bản năng của mình. Cơn giận, nếu biết dùng đúng lúc, đúng mức độ, là biểu hiện của trí tuệ, không phải của thù hận.
Từ bi không nằm ở việc không nổi giận. Từ bi là khi ta có thể giận, nhưng ta chọn không làm tổn thương. Là khi ta giữ được con hổ trong lồng, không phải vì ta cắt móng vuốt nó, mà vì ta biết lúc nào nên thả ra, lúc nào nên giữ lại. Có sức mạnh mà không dùng, đó là phẩm chất của người đã vượt lên thú tính, chứ không phải kẻ yếu đuối cam chịu.
Phủ nhận bạo lực hoàn toàn trong thời đại này không chỉ là lý tưởng ngây thơ, mà còn để lại nhiều hệ quả nguy hiểm đã thấy rõ trong thực tế:
- Những kẻ xấu được tự do hành động vì không có ai đủ cứng rắn để ngăn chặn.
- Người yếu bị gạt ra bên lề, không được bảo vệ, không có chỗ dựa.
- Trật tự xã hội dễ bị phá vỡ bởi những nhóm sử dụng độc quyền bạo lực (a.k.a nhà nước) để chiếm quyền.
- Con người đánh mất khả năng tự vệ, dẫn tới tâm lý nô lệ và cam chịu.
- Bạo lực bị dồn nén trong bóng tối, và rồi bùng nổ dưới hình thức cực đoan, mất kiểm soát.
- Tâm lý đổ lỗi cho những ai dám mạnh mẽ, khiến xã hội ngày càng ghét bỏ những người có chính kiến rõ ràng và hành động dứt khoát.
Khi không còn ai dám nổi giận hay dùng tới vũ lực vì cái đúng, thế giới sẽ chỉ còn lại hai loại người: kẻ tàn nhẫn và người bị nuốt chửng.
Chủ nghĩa nữ quyền hiện đại, đặc biệt là dạng cực đoan của nó, đã góp phần bóp nghẹt một phần quan trọng của nam tính đích thực: khả năng bảo vệ bằng sức mạnh. Bằng cách đánh đồng bạo lực với độc hại, và đàn ông mạnh mẽ với hình ảnh áp bức, xã hội đã khiến nhiều người đàn ông đánh mất niềm tin vào bản năng chiến đấu của mình. Họ bị dạy phải mềm mỏng, nhún nhường, phải làm vừa lòng, trong khi phần đàn bà trong họ thì ngày một lớn hơn, còn phần chiến binh thì teo dần.
Nam tính là sự hòa hợp giữa sức mạnh và kiểm soát, giữa khả năng hủy diệt và việc lựa chọn mức độ. Nhưng khi xã hội gọi bất kỳ biểu hiện cứng rắn nào là “toxic masculinity”, thì những người đàn ông thực sự sẽ bị lẫn lộn giữa thiện và ác, không còn biết khi nào cần lên tiếng, khi nào cần giáng đòn. Và thế là xã hội mất đi lớp phòng thủ tự nhiên: những người đàn ông tỉnh thức, mạnh mẽ, sẵn sàng chiến đấu vì điều đúng. Không phải để thống trị phụ nữ, mà để bảo vệ cả hai giới khỏi bóng tối đang lớn dần.
Bạo lực, khi được kiểm soát bằng lý trí và tình yêu, là phương pháp cuối cùng của một người đàn ông trụ cột gia đình. Không ai muốn dùng đến nó, nhưng nếu cần thiết, đó là bức tường lửa cuối cùng bảo vệ không chỉ vợ con, mà còn là trật tự, là đạo lý trong mái nhà của mình.
Có những lúc, đau đớn thay, chính những người mình thương yêu, vợ, con, lại là người không còn biết nghe lý lẽ. Khi lời nói không còn tác dụng, khi những cuộc đối thoại trở thành vô nghĩa, khi sự mềm mỏng bị coi thường và lòng bao dung bị chà đạp, người đàn ông phải có lựa chọn cuối cùng: ra tay, không để gây thương tích, mà để thức tỉnh.
Dùng lời nói nếu có thể, dùng hành động nếu buộc phải. Một cái đập tay xuống bàn đúng lúc, một cú đấm vào tường khi cần thiết, không phải là bạo hành, mà là lời cảnh tỉnh cuối cùng của một người đàn ông đang giữ lại phần còn sót lại của ngôi nhà. Không vì oán hận, mà vì bổn phận. Không vì cái tôi, mà vì sự sống còn của những gì anh ta yêu thương. Nếu người đàn ông không dám làm điều đó, thì ai sẽ giữ lại ranh giới cho gia đình này không rơi vào hỗn loạn?
2. Khi Ta Tôn Thờ Bạo Lực Như Thần Thánh
Có những lúc tôi rơi vào thái cực ngược lại. Tôi không còn nhịn nữa. Tôi bắt đầu học cách giành phần hơn, cứng rắn, đập bàn, gằn giọng, dùng vũ lực triệt để. Và tôi thấy, có hiệu quả thật. Kẻ yếu nghe lời. Người khác kiêng nể. Tôi cảm thấy mình “đàn ông hơn”, có khí chất hơn, được coi trọng hơn.
Nhưng rồi một ngày, giữa một cuộc cãi vã với người thân, tôi thấy ánh mắt họ nhìn tôi, không phải ánh mắt sợ hãi, mà là ánh mắt thất vọng sâu sắc. Họ không nói gì. Họ chỉ nhìn. Và tôi hiểu, mình đã đi quá xa. Tôi đã trở thành người mà chính tôi từng căm ghét. Người dùng sức mạnh để cưỡng ép, chứ không phải để bảo vệ. Người khiến người khác lùi lại, chứ không phải bước gần.
Bạo lực có thể khiến người khác sợ, nhưng không khiến họ phục. Nó khiến họ im lặng, nhưng không khiến họ hiểu. Tôi nhận ra rằng nếu không kiểm soát được sức mạnh, tôi chẳng khác gì kẻ bị quỷ dữ điều khiển, chỉ biết phản ứng, phá hoại, hả hê trên sự tổn thương của người khác. Bạo lực là ngọn lửa, nếu không biết cách giữ, nó sẽ thiêu rụi chính kẻ châm nó trước tiên.
Tôi hiểu rằng mình có thể mạnh, nhưng không được nghiện cảm giác mạnh. Có thể quyết đoán, nhưng không được tàn nhẫn. Có thể cứng, nhưng bên trong phải mềm. Có thể chiến đấu, nhưng không nên chiến thắng bằng mọi giá.
3. Con Đường Trung Đạo Khó Đi
Giờ đây, tôi không sợ bạo lực. Nhưng tôi cũng không thần thánh hóa nó. Với tôi nó giờ là công cụ. Như cái búa, có thể đóng đinh, có thể đập nát đầu người. Tùy tay ai cầm, và tùy tâm người cầm. Sức mạnh là con dao hai lưỡi, kẻ khôn dùng để gọt dũa thế giới, kẻ ngu dùng để cắt chính mình.
Tôi học cách giữ im lặng đúng lúc, lên tiếng đúng nơi. Không mềm yếu, nhưng cũng không hung hăng. Tôi không đàn áp cơn giận, tôi đối thoại với nó. Tôi không khoe sức mạnh, tôi giữ nó như thanh kiếm trong vỏ. Chỉ rút ra khi thực sự cần. Và khi rút, phải rút với trái tim sáng suốt, không vẩn đục bởi cái tôi hay tức giận.
“Thắng người là dũng. Thắng mình là mạnh.” – Lão Tử
Tôi không còn muốn thắng người khác. Tôi muốn thắng chính mình, một phần trong tôi từng sợ hãi, từng ngạo mạn, từng muốn đè bẹp thay vì thấu hiểu. Tôi muốn mỗi lần hành động là một lần chọn lựa tỉnh thức, không phải phản xạ mù lòa. Tôi muốn mỗi cơn giận là một lần xét lại, có cần thiết không, có phục vụ điều gì lớn hơn không.
Bạo lực không phải kẻ thù. Nhưng nó cần được dạy dỗ. Nó phải được đặt dưới sự cai quản của trí tuệ và tình yêu. Nếu không, nó sẽ trở thành công cụ của bản ngã, và thế giới này đã có quá nhiều ví dụ cho điều đó.
Tác giả: Người Từng Trải
