Xã hội hiện đại có một thói quen kỳ lạ, lặp đi lặp lại tới mức trở thành điều hiển nhiên giả tạo: dạy con trai cách đối xử với con gái, rồi dừng lại. Cánh cửa giáo dục khép lại ở đó. Không có chương hai. Không có chiều ngược. Không có câu hỏi tương xứng: con gái cần học cách đối xử với con trai ra sao?
Sự thiếu vắng ấy không ồn ào. Nó lặng lẽ. Nó giống một căn phòng bị rút mất không khí, người bên trong vẫn thở, vẫn sống, cho tới khi nhận ra mình kiệt sức.
Đây không phải là tiếng kêu than của sự bất công, mà là lời cảnh tỉnh về một mất cân bằng đạo đức hệ thống. Khi ta chỉ dạy một bên phải làm gì, còn bên kia thì được mặc định là “nạn nhân tiềm năng” hay “người thụ hưởng tự nhiên”, ta đã hủy hoại cả hai. Con trai bị biến thành kẻ bị giám sát – sống trong một chế độ nghi ngờ, nơi mỗi cử chỉ đều bị giải mã thành đe dọa. Còn con gái bị tước đi trách nhiệm – được miễn trừ khỏi việc rèn luyện sự tế nhị, sự trung thực, sự công bằng trong quan hệ. Họ được phép “thử yêu”, “thử ở bên”, “thử bỏ rơi” – mà không bị gọi là “độc hại”, không bị xã hội lên án. Trong khi đó, một chàng trai chỉ cần nhìn sai cách là đã bị gắn mác “creepy”.
Từ rất sớm, con trai được dạy phải nhường nhịn. Phải ga lăng. Phải kiềm chế ham muốn. Phải chịu trách nhiệm. Phải tôn trọng cảm xúc. Phải lắng nghe. Phải sửa mình. Phải xin lỗi. Phải trưởng thành sớm hơn tuổi. Những thông điệp ấy không sai. Nhiều điều trong số đó là cần thiết cho một xã hội có trật tự.
Vấn đề xuất hiện ở điểm khác: chúng chỉ đi một chiều.
Con gái lớn lên trong một khoảng trống giáo dục tương ứng. Không ai nói với họ rằng sự dễ tổn thương của đàn ông cũng tồn tại. Không ai dạy rằng đàn ông không chỉ là nguồn lực, trụ cột, công cụ che chắn cho cảm xúc người khác. Không ai nhắc rằng lời nói thiếu cân nhắc có thể làm tổn thương sâu hơn cả cú đánh trực diện. Không ai cảnh báo rằng việc liên tục thử thách, so sánh, hạ thấp, thao túng cảm xúc sẽ bào mòn một con người cho tới lúc chỉ còn lại im lặng.
Xã hội gọi sự im lặng ấy là “đàn ông mạnh mẽ”. Thực ra, đó là đàn ông bị tước mất ngôn ngữ để nói về đau đớn của chính mình.
Ta đang sống trong một thời đại nơi mọi sai lầm trong mối quan hệ đều được chiếu đèn về một phía. Nếu đàn ông thô lỗ, đó là độc hại. Nếu đàn ông lạnh lùng, đó là vô cảm. Nếu đàn ông rút lui, đó là trốn tránh trách nhiệm.
Nhưng khi phụ nữ kiểm soát cảm xúc người khác bằng nước mắt, bằng im lặng trừng phạt, bằng tiêu chuẩn thay đổi theo tâm trạng, xã hội gọi đó là “nhạy cảm”, “tổn thương”, “cần được thấu hiểu”…
Ta đang xây dựng một nền văn hóa không đối xứng – nơi trách nhiệm chỉ chảy một chiều. Một nền văn hóa nơi con gái có quyền “không biết mình muốn gì”, nhưng con trai thì phải “luôn biết mình phải làm gì”. Một nền văn hóa dạy con trai phải “kiềm chế bản năng”, nhưng lại dung túng cho con gái “thỏa mãn cảm xúc” – bất kể hậu quả. Đây không phải là nữ quyền – đây là đặc quyền. Và đặc quyền, dù được ngụy trang dưới lớp vỏ tiến bộ, vẫn là độc hại.
Sự bất cân xứng này không xuất phát từ ác ý. Nó xuất phát từ một câu chuyện kể sai trật tự.
Câu chuyện ấy nói rằng đàn ông sinh ra đã có quyền lực, còn phụ nữ sinh ra đã yếu thế. Từ tiền đề đó, mọi hành vi của đàn ông đều bị đặt dưới lăng kính nghi ngờ, còn mọi phản ứng của phụ nữ đều được bao bọc bởi ngôn ngữ biện hộ. Nhưng tiền đề ấy đã lỗi thời. Trong thế giới hiện đại, quyền lực không còn phân bổ đơn giản theo giới tính. Trách nhiệm, áp lực, kỳ vọng, sự cô độc cũng không phân bổ công bằng.
Con trai ngày nay lớn lên trong một mệnh lệnh kép mâu thuẫn. Họ phải mạnh, nhưng không được cứng. Phải nhạy cảm, nhưng không được yếu. Phải chủ động, nhưng không được kiểm soát. Phải chịu đựng, nhưng không được phàn nàn. Không một hệ thống giáo dục nào dạy họ cách tự bảo vệ ranh giới cảm xúc khi đối diện với người phụ nữ không biết tự điều chỉnh hành vi của mình.
Trong khi đó, con gái không được dạy rằng đàn ông cũng cần được tôn trọng trong chính sự nam tính của họ. Không phải sự nam tính bạo lực, mà là sự nam tính có trật tự, có phương hướng, có lòng tự trọng. Không ai nói với họ rằng việc liên tục thử giới hạn của một người đàn ông không phải là thử thách tình yêu, mà là bào mòn nó.
Hệ quả xuất hiện chậm, nhưng chắc. Đàn ông rút lui khỏi cam kết. Họ ngại kết hôn. Họ sợ mở lòng. Họ chọn im lặng thay vì đối thoại. Xã hội nhìn hiện tượng đó rồi trách cứ tiếp: đàn ông vô trách nhiệm, đàn ông ích kỷ, đàn ông sợ ràng buộc. Nhưng rất ít người quay lại câu hỏi ban đầu: chúng ta đã dạy gì cho cả hai phía? hay chỉ một phía?
Một mối quan hệ không thể đứng vững nếu chỉ một bên học cách điều chỉnh. Không có điệu nhảy nào tồn tại khi chỉ một người học bước. Không có trật tự nào hình thành từ sự hy sinh đơn phương.
Điều cần dạy cho con gái không phải là phục tùng đàn ông. Điều cần dạy là nguyên tắc tương hỗ. Rằng cảm xúc không trao cho quyền miễn trừ trách nhiệm. Rằng sự tổn thương cá nhân không cho phép gây tổn thương tiếp. Rằng yêu thương không đồng nghĩa với kiểm soát. Rằng tôn trọng không phải phần thưởng, mà là điều kiện nền tảng.
Cũng như đàn ông được dạy phải học cách nói lời xin lỗi, phụ nữ cần được dạy cách nhận lỗi mà không biến mình thành nạn nhân. Cũng như đàn ông được dạy phải lắng nghe, phụ nữ cần được dạy cách nói thẳng mà không thao túng. Cũng như đàn ông được dạy phải chịu trách nhiệm cho hành vi, phụ nữ cần được dạy chịu trách nhiệm cho tác động cảm xúc mình tạo ra.
Nếu xã hội tiếp tục chỉ dạy một nửa phương trình, nó sẽ tiếp tục thu về những mối quan hệ đổ vỡ, những gia đình rạn nứt, những thế hệ đàn ông thu mình và những thế hệ phụ nữ ngày càng bất mãn.
Sự thật không đứng về phe nào. Sự thật đứng về cấu trúc vận hành bền vững của con người.
Như Jordan Peterson từng nói:
“If you don’t say what you think then you kill your unborn self.”
Khi đàn ông không được phép nói ra trải nghiệm của mình, một phần tương lai bị bóp nghẹt. Khi phụ nữ không được dạy cách lắng nghe trải nghiệm ấy, sự đứt gãy trở thành định mệnh lặp lại.
Một xã hội trưởng thành không dạy con trai cúi đầu vô điều kiện. Nó cũng không dạy con gái miễn trừ vô hạn. Nó dạy cả hai đối diện với thực tại, nhận ra giới hạn, tôn trọng khác biệt, và chịu trách nhiệm cho phần mình trong điệu nhảy chung mang tên mối quan hệ.
Không có chiều ngược, sẽ không có cân bằng. Không có cân bằng, sẽ không có tương lai.
Chân lý không thuộc về phe nào. Chân lý là ánh sáng – soi rọi cả hai phía. Và chỉ những ai dám bước vào ánh sáng – không né tránh, không đổ lỗi – mới thực sự được gọi là người.
